Dzisiejsza data:

Cerkiew Zaśnięcia NMP w Hrubieszowie

            Została wzniesiona w 1873 (według P. Cynalewskiej Kuczmy w latach 1873 - 1875) z rosyjskiego, państwowego funduszu cerkiewno-budowlanego.

           Wybudowano ją na miejscu drewnianego kościoła farnego rozebranego w 1786, poświęcono w 1876. To jedna z nielicznych cerkwi prawosławnych czynnych do dziś w regionie hrubieszowskim.

Świątynie budowane w ostatnich latach trwania kościoła grekokatolickiego (unii) i po jego kasacie przez rząd carski w 1865 miały określone założenia ideowe – rozbudzanie wśród unitów poczucia odrębności narodowej i religijnej od rzymskich katolików. Stąd delatynizacja i wyraźne podkreślanie wschodniego charakteru tej architektury: budowle na planie krzyża, z zaakcentowanym przecięciem jego ramion (strefa podkopułowa) oraz wyraźnie zaznaczonym podziałem obiektu na trzy części – ołtarzową, nawową i przedsionek.

Hrubieszowska cerkiew jest murowana, o wyżej wspomnianej strukturze (plan krzyża i trójdzielna budowa), ale ma bardziej rozbudowaną formę, wyróżnia się monumentalnością. Część ołtarzową wyznacza półkoliście zamknięta apsyda, przylega do niej potężny, czworoboczny korpus części nawowej. Po jego obu stronach dostawiono prostokątne przybudówki tworzące ramiona krzyża. Każda z nich zamknięta jest od wschodu także półkolistą apsydą. W części zachodniej znajduje się dwuczłonowy przedsionek. Tworzy go niska przybudówka i od frontu dzwonnica – w dwóch dolnych kondygnacjach czworoboczna, w trzeciej ośmioboczna.

Poszczególne człony budowli wyraźnie się wyodrębniają, różnią się nie tylko wysokością i kształtem, ale przede wszystkim kopułowym zwieńczeniem (część nawowa ma pięć kopuł – z największą środkową, ołtarzowa jedną, boczne przybudówki po trzy kopuły każda). W sumie cerkiew nakrywa trzynaście kopuł (co czyni ją niepowtarzalną w skali kraju), wszystkie z latarniami i cebulastymi hełmami. Tylko wieżę – dzwonnicę nakryto wysokim, namiotowym dachem z niewielką, cebulasta banią na szczycie. U podstawy zwieńczeń umieszczono rzędy kokoszników (dekoracyjnych szczytów, tu o wykroju w kształcie niepełnego koła), podwojonych w części nawowej i wieżowej.

Architekci cerkwi w ówczesnym Królestwie Polskim najchętniej sięgali po wzory „rusko-bizantyńskie”. Według P. Cynalewskiej Kuczmy należąca do tego kręgu cerkiew hrubieszowska nawiązuje do nurtu dekoracyjnego, popularnego w budownictwie sakralnym Moskwy około połowy XVII wieku. Cechuje ją bogactwo zdobień i detali architektonicznych, rozbudowanych gzymsów, nisz i kolumienek.

Na wyposażeniu cerkwi są barokowe obrazy (ikony) z XVIII/XIX wieku: dwa Matki Boskiej z Dzieciątkiem (jeden pochodzi z rozebranej cerkwi w Tyszowcach), Zaśnięcia Matki Boskiej, Chrystusa Dobrego Pasterza oraz cynowany krzyż ołtarzowy z 1. połowy XIX wieku.

źródła:

  1. P. Cynalewska – Kuczma, Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań 2004

  2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII – woj. lubelskie, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964

Grafika losowa