Dzisiejsza data:

W 1521 wystawiono tu cerkiewkę ufundowaną przez Michała Kopcia (filię parafii w Opolu).

            Pierwsza wzmianka o samodzielnej parafii w Horostycie (już unickiej) pochodzi z 1699 roku. Obecna zbudowana została około 1702 z fundacji Kopciów (właścicieli dóbr Opole w XVI-XVII wieku). W 1775 cerkiew otrzymała nowy ołtarz i wzmocnione legary. W latach 1793 - 1794 została poddana gruntownej renowacji, dobudowano wówczas dwie zakrystie do przebudowanego prezbiterium. Kolejny generalny remont nastąpił w 1848 - położono wtedy wspólny, dwuspadowy dach i zlikwidowano ścianę dzielącą babiniec od nawy, przekształcając w ten sposób wnętrze na salowe. Rozwój i środki materialne parafia zawdzięczała utworzeniu przez Stanisława Szlubowskiego (ówczesnego właściciela wsi) w 1843 cukrowni. W cerkwi w Horostycie miała miejsce przysięga Bronisława Deskura (nowego właściciela posiadłości), jednej z czołowych postaci powstania styczniowego.

            Około 1875 świątynia została przejęta przez Cerkiew prawosławną, po remoncie przeprowadzonym około 1880 pojawił się nowy ikonostas, dobudowano też pritwor (przedsionek). Po ucieczce ludności prawosławnej podczas I wojny światowej cerkiew była otwierana sporadycznie, 1 - 2 razy w roku. Ponownie czynna od 1923 roku. Parafię zlikwidowano w 1947 po wysiedleniu mieszkańców w ramach akcji ,,Wisła”. Ponownie została uruchomiona (z filą w Holi) w 1953 roku. W wyniku kolejnych remontów i przebudów zatarł się pierwotny wygląd cerkwi. Ostatni gruntowny remont przeszła w 2006 roku. Między innymi świątynię podniesiono i osadzono na nowych podwalinach i podmurówce, wymieniono elewacje. Na nowym fundamencie osadzono też dzwonnicę.

            Cerkiew w Horostycie jest orientowana, drewniana o konstrukcji zrębowej, na podwalinach, na zewnątrz i wewnątrz oszalowana, wzmocniona lisicami. Nawa ma rzut prostokąta, od zachodu dobudowany nowszy babiniec, od wschodu nieco węższe, krótkie prezbiterium. Do prezbiterium od północy i południa przylegają prostokątne, niższe przybudówki, mieszczące zakrystię i skarbiec.

            Wnętrze niegdyś trójdzielne, obecnie jest salowe, z nowszym chórem muzycznym w części zachodniej, kryte stropem. Okna prostokątne, w prezbiterium zamknięte półkoliście, w zakrystii i skarbcu poprzeczne. Do nawy prowadzą od północy drzwi klepkowe o układzie rombowym, nabijane ćwiekami.

            Dach nad korpusem był niegdyś trójdzielny, z kopułą nad częścią środkową. Obecnie jest pięciopołaciowy, wspólny dla nawy i prezbiterium, zakończony u dołu szerokim okapem z lambrekinem. Połacie boczne przedłużone są nad zakrystię i skarbiec. Pośrodku kalenicy wznosi się cebulasta sygnaturka. Nad babińcem dach jest dwuspadowy. Wszystkie pobite gontem.

            W środku znajduje się późnoklasycystyczny (wg innego źródła - eklektyczny) ikonostas z 1880, drewniany i polichromowany na biało. Jednokondygnacyjny, siedmioosiowy, z pilastrami (brązowymi) ozdobionymi rozetami, zamknięty gzymsem. Ponad gzymsem zwieńczenie w formie trzech obrazów w dekorowanych drobno ramach, nad bocznymi krzyżyki, nad środkowym ażurowe woluta. Zwieńczenie złocone jest brązem, fragmenty malowane na niebiesko. Carskie wrota są ażurowe, utworzone z wolut i liści akantu, z krzyżem i promieniami.

            W ikonostasie znajdują się współczesne mu ikony: św. Mikołaja, Matki Boskiej z Dzieciątkiem, Archanioła Michała, Chrystusa Pantokratora, Podwyższenia Krzyża Św. oraz w zwieńczeniu Ostatniej Wieczerzy, Pokłonu Pasterzy i Wniebowstąpienia. Na carskich wrotach są malowane przedstawienia ewangelistów oraz Zwiastowania. Przy ikonostasie są dwa ołtarzyki boczne (kioty) z 1 połowy XVII wieku, prymitywne, z obrazami pochodzącymi z dawnego ikonostasu, malowanymi na desce. W lewym Matka Boska z Dzieciątkiem, z grupy Hodegetrii Piekarskich, z tego samego okresu. W prawym patronalna ikona Podwyższenia Krzyża Św. - późnogotycka (XVI/początek XVII wieku), wokół niej dziewięć małych scen z historią Krzyża Św.: Ukrzyżowanie, Chrzest św. Pawła, Grzech Pierworodny, Modlitwa św. Pawła, Cesarzowa Helena pytająca o Krzyż Św., Znalezienie Krzyża Św., Cud Zmartwychwstania za sprawą Krzyża Św., Budowa świątyni na miejscu znalezienia Krzyża Św., Zmartwychwstanie (tytuły scen za Katalogiem zabytków...).

            Na wyposażeniu cerkwi jest też między innymi barokowy feretron (około połowy XVIII wieku) z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej z jednej strony oraz Ukrzyżowania z Matką Boską i św. Janem Ewangelistą z drugiej, prawosławny krzyż procesyjny z końca XIX wieku, obraz Chrystusa Ukrzyżowanego z 1 połowy XVIII wieku, ikony malowane na desce (XVIII - XIX wiek): Chrystus Pantokrator, św. Mikołaj Teolog, drewniane, XVIII-wieczne krzyże ołtarzowe - jeden wykładany barokowymi szkiełkami, drugi rokokowy.

            Przy cerkwi stoi dzwonnica zbudowana w 1861. Drewniana, o konstrukcji zrębowo-słupowej, na podwalinach, oszalowana. Jest kwadratowa, dwukondygnacyjna. Dolną kondygnację ma szerszą, wydzieloną skośnym zadaszeniem gontowym, górną węższą, z prostokątnymi przeźroczami. Dach namiotowy, kryty gontem z maleńką kopułką na szczycie.

źródła:

1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 18 - powiat włodawski, Warszawa 1975

2. Śladami wschodniosłowiańskiej tradycji cerkiewnej na Polesiu Lubelskim, Horostyta - Hola - Sosnowica - Dratów 2007

Grafika losowa