Dzisiejsza data:

Dawny zespół dworski w Żdżannem

Założenie dworskie w Żdżannem powstało na przełomie XVIII i XIX wieku za Ciemniewskich.

           Był to rozległy zespół przestrzenny położony nad rzeczką Siennicą. W 1800 majątek kupiła Katarzyna Kwaśniewska. Od 1808 właścicielami dóbr żdżańskich byli Barbara (córka Katarzyny) i Franciszek Smorczewscy. Zapewne wkrótce potem został wzniesiony nowy dwór – w duchu romantycznego neogotyku, stylizowany na obronny (według Katalogu Zabytków… wybudowano go w XIX/XX wieku).

           W 1848 zarząd nad dobrami przejął Medard Smorczewski. Według sporządzonego wtedy inwentarza dwór był obszernym, murowanym budynkiem, frontem skierowanym na południowy wschód, z gontowym dachem i okrągłym gankiem na czterech murowanych słupach. Wygląd rezydencji dokumentuje także fotografia z około 1900. Miała ona charakter neogotyku angielskiego, była piętrowa. W jednym z naroży znajdowała się trzykondygnacyjna wieża, w drugim mała i prawie całkowicie przeszklona wieżyczka w kształcie gotyckiej sterczyny. Stylowe („gotyckie”) akcenty budowli stanowiły arkatury z ostrołuków (pełniące rolę gzymsów koronujących oraz gzymsów kordonowych), fryzy z dekoracyjnych czworoliści, a także ostrołukowe zwieńczenia otworów okiennych. Wieżę przypuszczalnie dobudowano już za Medarda Smorczewskiego (inwentarz z 1848 o niej nie wspomina).

           Nie wiadomo, kto był twórcą projektu dworu w Żdżannem. Według J. Żywickiego można go łączyć (nieco ryzykując) z Franciszkiem Jaszczołdem. Dwór nie był jedyną budowlą neogotycką w majątku, ostrołukowe płyciny odnaleźć można nawet w elewacjach niektórych budynków gospodarczych.

           W inwentarzu z 1848 jest także wzmianka o dwuczęściowym ogrodzie włosko-angielskim. Dwór stał więc pośród założenia parkowego, które przynajmniej w części angielskiej harmonizowało z jego romantycznym charakterem.

          W 1915, w trakcie przemarszu Rosjan przez Zdżanne, dwór (mimo próby jego obrony przez Juliana Smorczewskiego) został podpalony. Po wojnie nie nadawał się już do celów mieszkalnych. Smorczewscy przeprowadzili się najpierw do zajazdu położonego tuż obok parku, a następnie (po niezbędnych pracach adaptacyjnych) do murowanego spichlerza w pobliskiej Zagrodzie. Spalony dwór jeszcze przez wiele lat stał w parku w charakterze trwałej ruiny, zarastając roślinnością (dokumentuje to fotografia z okresu międzywojennego). Wkrótce po zakończeniu II wojny światowej jego pozostałości zostały rozebrane. W to miejsce postawiono bloki mieszkalne Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. Smorczewscy po wojnie wyemigrowali z Polski.

           Obecnie pozostałości zespołu dworskiego stanowią dwa budynki mieszkalne, dwa spichlerze (dawne stodoły) i chlewnia – klasycystyczne, murowane z kamienia i cegły, otynkowane.

           Pierwszy budynek mieszkalny uważany jest za fragment pierwotnego dworu. Drewniana ściana południowo-zachodnia (z około 1941) została dostawiona po zlikwidowaniu oranżerii. Budynek jest parterowy, prostokątny, z nowszą przybudówką. Narożniki na zewnątrz są boniowane, gzyms wieńczący – profilowany, dach czterospadowy. Wnętrze jest dwutraktowe.

           Drugi budynek mieszkalny (dawniej gospodarczy – stelmarnia) pochodzi z początku XIX wieku (1812?). Jest prostokątny, pierwotnie był parterowy, w 1912 podwyższono go o drugą kondygnację. W 1953 został przebudowany. Na zewnątrz ściana szczytowa północno-zachodnia ma boniowane narożniki. Jest trójosiowa, rozczłonkowana pilastrami toskańskimi wspierającymi belkowanie z fryzem tryglifowym. Dach był pierwotnie z naczółkami. Dwutraktowe wnętrze zostało częściowo przebudowane.

           Chlewnia (początek XIX wieku) jest parterowa, prostokątna, narożniki na zewnątrz ma boniowane, dach dwuspadowy.

           Jeden spichlerz pochodzi z 1797, później został przebudowany. Jest dwukondygnacyjny, prostokątny, z sienią na osi, narożniki ma oskarpowane. Dach jest dwuspadowy z naczółkami. Drugi spichlerz został wybudowany w 2. ćwierci XIX wieku, pierwotnie był parterowy, później podwyższony. Jest prostokątny, z dwiema przejazdowymi bramami.

źródła:

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 8 – powiat krasnostawski, Warszawa 1960

A. Wawryniuk, Gmina Siennica Różana, powiat krasnostawski. Historia, geografia, gospodarka, polityka, Chełm – Siennica Różana 2013

J. Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998

Grafika losowa