Dzisiejsza data:

Zespół szpitala św. Karola Boromeusza w Białej Podlaskiej

            Przed rokiem 1716 Karol Stanisław Radziwiłł ufundował w Białej drewniany klasztor Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo zwanych szarytkami. Sprowadzono je, by prowadziły szpital i sierociniec. W 1728 roku (według R. Soszyńskiego w latach 1731–1740) wzniesiono budynek murowany, ufundowała go Anna z Sanguszków Radziwiłłowa. W XVIII/XIX wieku od zachodu dobudowano do niego skrzydło a od południa klasycystyczny portyk.

            W latach 1795–1809 szpital pełnił funkcję domu opieki dla sierot, chorych i ubogich. W 1884 roku, po usunięciu szarytek został zamieniony na prawosławny klasztor i szpital pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. W 1915 roku, podczas działań wojennych mniszki uciekły, Niemcy urządzili w budynku wojskowy lazaret. W 1918 roku, po odzyskaniu niepodległości przez Polskę szpital znalazł się pod zarządem Powiatowego Związku Samorządowego (jako publiczny), w roli pielęgniarek powróciły do niego szarytki. W 1927 i 1938 został rozbudowany, dodano wówczas skrzydło od południowego wschodu. W 1945 roku nadano mu nazwę Mikołaja Kopernika. Po 1970 roku została zburzona barokowa brama wjazdowa (według S. Jadczaka dlatego, że nie mieściły się w niej karetki). Po pożarze w 1973 roku szpital został wyremontowany, ale już rok później rozpoczęto budowę nowego. Przeprowadzka nastąpiła w 1986 roku, w starych obiektach pozostała część oddziałów. Kolejny remont przeprowadzono w roku 2004. Obecnie budynki zespołu szpitalnego zajmuje oddział Caritasu Diecezji Siedleckiej.

            Budynek szpitala jest murowany z cegły i otynkowany, frontem zwrócony na południowy wschód, jednokondygnacyjny, częściowo podpiwniczony. Ma plan nieregularnego czworoboku z wewnętrznym, kwadratowym dziedzińcem, o wydłużonym skrzydle północno-wschodnim i południowo-zachodnim oraz aneksem od strony południowo-zachodniej.

            Ośmioosiowa elewacja południowo-wschodnia (frontowa) i jedenastoosiowa północno-zachodnia rozczłonkowane są toskańskimi pilastrami. Wieńczy je uproszczone belkowanie z fryzem, który jest wyznaczony półwałkiem i wyłamany nad pilastrami. Pozostałe elewacje nie mają podziałów, prostokątne okna są ujęte w szerokie, uszakowe obramienia. W elewacji frontowej znajduje się półkoliście zamknięte wejście, ujęte w szerokie obramienie z kluczem. Poprzedza je portyk na dwóch parach kolumn toskańskich, zwieńczony trójkątnym szczytem na tle fragmentu schodkowej attyki. Aneks przylegający do budynku głównego jest trójosiowy, z trójkątnym szczytem.

            Wnętrze dawnego szpitala zostało częściowo przekształcone, ma układ jednotraktowy, z korytarzem od strony dziedzińca. Pomieszczenia sklepione są kolebką z lunetami a korytarz łączący skrzydła kolebkowo-krzyżowo.

            W skrzydle frontowym budynku mieści się kaplica pod wezwaniem św. Karola Boromeusza. Jest ona trójprzęsłowa, sklepiona kolebką z lunetami. Przylega do niej prostokątna zakrystia, sklepiona kolebką o obniżonym łuku koszowym. Do zabytkowego wyposażenia kaplicy należy konfesjonał z 2. połowy XIX wieku i eklektyczny klęcznik z tego samego okresu. Fisharmonia pochodzi z 1. ćwierci XX wielu. Klasycystyczna (1. połowa XIX wieku) szafa ścienna znajdująca się w zakrystii ma dwuskrzydłowe drzwi z czterema uszakowymi płycinami, zwieńczona jest profilowanym gzymsem z fryzem kostkowym. W kaplicy znajduje się obraz Chrystus Ukrzyżowany (lata 20-30. XX wieku), Chrystus w Ogrójcu – wyszywany haftem płaskim cieniowanym, nicią jedwabną (1922 rok, wykonany przez siostrę Emilię Okumińską w Tworkach) oraz metalowa rzeźba Najświętszego Serca Jezusa z XIX/XX, pomalowana na olejno.

            Do zabytkowych sprzętów liturgicznych należy między innymi barokowa monstrancja (1728 rok), według inskrypcji na stopie ofiarowana przez Teklę z Radziwiłłów Flemmingową. Owalna stopa ma falisty wykrój z motywem czterech uskrzydlonych główek aniołków, trzon jest figuralny – w formie geniusza stojącego na spłaszczonej kuli a gloria kartuszowa, w formie paludamentu zwieńczonego lambrekinowym baldachimem. Pozostałe paramenty to klasycystyczny, mosiężny krzyż ołtarzowy (1. połowa XIX wieku) z figurkami Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty, dwa eklektyczne lichtarze z XIX/XX wieku, z motywem owocującej winorośli oraz sygnaturka z XIX wieku, z inskrypcją wyrytą cyrylicą.

            Na południowy wschód od głównego budynku szpitala, przy drodze wjazdowej do zespołu położony jest parterowy, klasycystyczny pawilon (1. połowa XIX wieku). Jest on murowany z cegły i otynkowany, frontem zwrócony na południowy zachód, ma plan wydłużonego prostokąta. Fasada jest dziesięcioosiowa, z ryzalitami w trzeciej i ósmej osi, dzielona pilastrami i ujęta nimi w narożach. W ryzalitach, zwieńczonych trójkątnymi szczytami, znajdują się wejścia do budynku. Elewacje boczne są dwuosiowe, okna prostokątne. Budynek nakryty jest czterospadowym dachem pobitym blachą, ryzality dwuspadowymi. Wnętrza są dwutraktowe, nakryte płaskim stropem. Od 2002 roku pawilon stanowi siedzibę tygodnika „Słowo Podlasia”, został wyremontowany, wnętrza zaadaptowane na potrzeby redakcji.

            Przed frontem głównego budynku szpitala, na kamiennym cokole stoi rokokowa (2. połowa XVIII wieku), kamienna figura Immaculaty – Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Pierwotnie znajdowała się ona na terenie położonego nieopodal zamku, przed bramą w szyi bastionu. Za budynkiem szpitala zachowała się żeliwna pompa z 2. połowy XIX wieku, wyprodukowana przez warszawską firmę Troetzer & Co. Natomiast w północnej części zespołu resztki cmentarza przyszpitalnego z grobami zakonnic.

źródła:

1. S. Jadczak, Biała Podlaska. Dzieje miasta i jego zabytki, Lublin 1993

2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006

3. R. Soszyński, Parafia św. Anny w Białej Podlaskiej, opr. W. Kononow, Biała Podlaska 2007

 

Grafika losowa