Dzisiejsza data:

Chełm – pozostałości wieży obronnej w Bieławinie

           W północnej części miasta, w rejonie przedmieścia Bieławin znajdują się pozostałości średniowiecznej wieży. Tradycja osadnicza w tym miejscu sięga czasów rzymskich. Od VI wieku w rejonie Bieławina rozwijało się osadnictwo słowiańskie. Osada określana mianem Zasłupie należała do jego ważnych ośrodków. Przetrwała do X wieku, kiedy została gwałtownie zniszczona. W XII wieku ponownie zyskała na znaczeniu. Badania archeologiczne pozwoliły na sformułowanie hipotezy, że Zasłupie było zalążkowym miastem, które poprzedzało powstanie i rozwój ośrodka chełmskiego.

           W okresie rozkwitu osady, prawdopodobnie na przełomie XIII/XIV wieku (wg Katalogu zabytków… - w XII/XIII wieku) w Bieławinie wybudowano wieżę mieszkalno-strażniczą. Ufundował ją prawdopodobnie książę Jerzy I (w latach około 1301 - 1308 władca Księstwa Halicko-Włodzimierskiego). Pełniła ona rolę strażnicy przy przeprawie przez rzekę Uherkę, mogła służyć również jako zabezpieczenie grodu chełmskiego (wchodziła wraz z grodem w Stołpiu w skład systemu umocnień Chełma).

           Pozostałością grodu jest zbliżony do czworoboku nasyp, w jego obrębie od północy znajdują się resztki wieży. Była ona kwadratowa, o wymiarach około 12 na 12 m i wysokości 21 m, zbudowana z nieregularnych ciosów wapiennych. Grubość ścian dochodziła do 1,60 m. W każdej ze ścian były po trzy okna różnej wielkości. Do dekoracji elewacji użyto białego kamienia wapiennego i zielonego glaukonitytu. Wieża miała cztery lub pięć kondygnacji przedzielonych drewnianymi podestami, drzwi od strony zachodniej oraz prawdopodobnie dach namiotowy pokryty gontem. Najniższa kondygnacja (bez okien, zaopatrzona w niewielką piwnicę) pełniła rolę kuchni lub spiżarni, dwie kolejne - funkcję mieszkalną. Najbardziej reprezentacyjna była kondygnacja czwarta, zaopatrzona w zewnętrzną, drewnianą galeryjkę (hurdycję), bogato rzeźbione okna oraz sklepienie krzyżowo-żebrowe. Najwyższa kondygnacja mogła służyć celom strażniczym, obserwacyjnym. Komunikacja między kondygnacjami odbywała się przy pomocy zewnętrznych schodów (drewnianych) lub drabin.

           Wieża stanowiła samodzielny punkt obronny (nie odkryto śladów otaczających ją wałów), jednak w czasach pokoju z pewnością otoczona była licznymi zabudowaniami gospodarczymi. Prawdopodobnie już w połowie XIV wieku, w trakcie intensywnych walk o Ruś Halicką między Polską i Litwą, uległa zniszczeniu. Równocześnie opuszczona została osada, chociaż na to decydujący wpływ miało wyraźne podniesienie się poziomu rzeki Uherki (gród był położony na podmokłym terenie).

           Ruiny wieży (ściana północna) dotrwały do czasów II wojny światowej. 1 kwietnia 1944 zostały wysadzone przez żołnierzy niemieckich. W 1966 rozpoczęto badania archeologiczne stanowiska. W latach 90-tych XX wieku dokonano częściowej rekonstrukcji obiektu - zachowane pozostałości wieży sięgają nieco powyżej partii fundamentowych (do 2,70 m).

Źródła:

1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 5 - powiat chełmski, Warszawa 1968

2. S. Korpysz, Z. Lubaszewski, Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego: zabytki architektury i budownictwa, Chełm 2009

Grafika losowa