Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Liskach

Obecny kościół (filia parafii w Przewodowie) to dawna parafialna cerkiew greckokatolicka św. Jana Chrzciciela.

           Została ona wzniesiona w 1872 z fundacji Jana Krzyżanowskiego, właściciela okolicznych dóbr. Około 1875 zamieniona na prawosławną, po 1947 przejęta przez kościół rzymskokatolicki. Była poddana kilku remontom, podczas jednego z nich gontowe pokrycie dachu wymieniono na blachę. W 1981 rozebrano północną zakrystię. Podczas ostatnich prac remontowo-konserwatorskich (2000 - 2003) między innymi wymieniono podwaliny, wzmocniono konstrukcję chóru muzycznego, uzupełniono gont w ścianie nawy. Świątynia ta stanowi formę przejściową od najstarszych cerkwi na Zamojszczyźnie do cerkwi XIX-wiecznych, mających nieco odmienne rozwiązania architektoniczne i konstrukcyjne.

Położona jest na wyniosłym wzgórzu, w przedłużeniu dawnego parku dworskiego. Jest orientowana, drewniana o konstrukcji zrębowej, zwęgłowana na rybi ogon. Niegdyś z podwaliną na palach, obecnie na ceglanym podmurowaniu, ściany ma pokryte gontem (dawniej oszalowane).

W rzucie jest trójdzielna, składa się z prostokątnego prezbiterium zamkniętego trójbocznie, szerszej i wyższej, kwadratowej nawy oraz węższego i niższego od nawy, kwadratowego babińca. Poszczególne części połączone są niższymi przejściami przykrytymi stropami. Sprawiają one, że prezbiterium i babiniec w rzucie poziomym wydają się prostokątnie wydłużone. Przy prezbiterium znajdowały się pierwotnie dwie symetryczne zakrystie, pozostała tylko południowa. Od zachodu babiniec poprzedza ganek wsparty na dwóch parach słupów. Osłania on wejście, w którym znajdują się klepkowe drzwi pochodzące z okresu budowy świątyni.

Na zewnątrz babiniec i prezbiterium są wyraźnie oddzielone od nawy przejściami. Wszystkie trzy części nakryte są ośmiopołaciowymi kopułami z prostymi w formie pseudolatarniami. Zastosowano tu oryginalne rozwiązanie konstrukcyjne, jedyne tego rodzaju w cerkwiach na terenie Zamojszczyzny. Bezpośrednio na narożach zrębu nawy zamocowano pendentywy, które podpierają połacie kopuł bez tamburów.

Otwory okienne są prostokątne (przekształcone, dawniej zamknięte były półkoliście), w nawie do tego dwa półkoliste. Kopuły, trójpołaciowy dach nad zakrystią, dwuspadowy dach nad gankiem oraz zadaszenia nad łącznikami kryte są blachą. Dawniej na zewnątrz, w dolnej części elewacje obiegało wydatne zadaszanie o zróżnicowanych poziomach – umieszczone wyżej na ścianach prezbiterium, nieco niżej na ścianach nawy i babińca, przerwane w ścianie frontowej gankiem.

Wewnątrz kopuły są nakryte ośmiopolowymi pozornymi sklepieniami, przejścia między prezbiterium, nawą i babińcem oraz zakrystia – stropami. Nad przejściem pomiędzy nawą i babińcem umieszczony jest chór muzyczny, wsparty na dwóch parach słupach, z ozdobną, wycinaną z desek (imitacja tralek) balustradą. Prowadzą do niego schodki z nawy.

Całe wnętrze pokryte jest polichromią o tradycjach barokowych (1875), z iluzjonistycznymi motywami architektonicznymi oraz przedstawieniami figuralnymi, między innymi sceną Ukrzyżowania oraz Czterema Ewangelistami.

Wyposażenie o tradycjach barokowo-klasycystycznych pochodzi z okresu budowy cerkwi. W ołtarzu głównym znajduje się ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W ikonostasie (z carskimi wrotami oraz dwoma bocznymi ołtarzykami) są ikony Chrystusa Pantokratora, Matki Boskiej z Dzieciątkiem, Świętych Apostołów i sceny z życia Chrystusa. W ołtarzu bocznym o cechach rokokowych (XIX wiek) ikona Matki Boskiej Bolesnej w metalowej sukience. Do zabytkowego wyposażenia należy także XIX-wieczna rzeźba anioła i dwa lichtarze cynowe oraz klasycystyczna monstrancja (1. połowa XIX wieku).

Przed frontem kościoła stoi murowana, trójarkadowa dzwonnica (wybudowana przed II wojną światową), od strony parku znajdują się nagrobki i wejście do krypty grobowej fundatorów cerkwi Krzyżanowskich oraz gen. Ignacego Majewskiego.

Dawny park dworski powstał zapewne w XVIII wieku. Z dawnego założenia o regularnym układzie, z osią widokową na cerkiew pozostały dwie aleje ze szpalerami po bokach, zakończone lipowymi altanami. W parku zachowała się piwnica sklepiona kolebkowo, zapewne pozostałość po nieistniejącym dworze Krzyżanowskich.

źródła:

1. J. Górak, Dawne cerkwie drewniane w województwie zamojskim, Zamość 1984

2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII – woj. lubelskie, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964