Dzisiejsza data:

Drewniana cerkiew prawosławna istniała tu już w początkach XVI wieku.

            Kolejna cerkiew, już unicka, zbudowana została w 1633 roku. Następną wzniesiono w 1734 z fundacji Karola Józefa Sedlnickiego. W 1875 przeniesiono ją na cmentarz i zamieniono na kaplicę (ostatecznie została rozebrana w latach 70/80-tych XX wieku). Na jej miejscu zaborca rosyjski wybudował murowaną, prawosławną już cerkiew. W takim charakterze świątynia była czynna aż do 1944 roku. W 1945, po wysiedleniu ludności ukraińskiej, rekoncyliowano ją na kościół rzymskokatolicki św. Antoniego Padewskiego (parafia została erygowana w 1946). W latach 80-tych XX wieku rozebrano drewnianą plebanię z XIX wieku, wówczas wzniesiono nową, murowaną, wraz z ogrodzeniem cmentarza kościelnego.

            Kościół w Gnojnie stoi na wzniesieniu, otoczony murem z kamieni polnych. Jest orientowany, w stylu neoruskim, murowany z cegły i otynkowany, posadowiony na cokole. Trójdzielny, z wyższą, kwadratową nawą i jednoprzęsłowym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium. Po bokach prezbiterium znajdują się prostokątne zakrystia i przedsionek. Od zachodu do nawy przylega prostokątny, dwuprzęsłowy babiniec, nad jego zachodnią częścią wznosi się wieża. Wieża jest dołem czworoboczna, wyżej ośmioboczna, ozdobiona kokosznikami.

            Elewacje kościoła zwieńczone są gzymsem. W jednoosiowej fasadzie,w płytkim domku portalowym z parą niskich, tralkowych kolumn i dwuspadowym zadaszeniem, znajdują się półkoliście zamknięte drzwi. Wieża jest dwukondygnacyjna, w dole kwadratowa o ściętych narożach, w górze ośmioboczna, z kokosznikami. Okna zamknięte są półkoliście, mają opaski. W bocznych elewacjach korpusu okna znajdują się w wykuszach w formie arkad, opartych na tralkowych kolumienkach. Mają one wydatne zwieńczenie zamknięte trójkątnie, wyłamane z gzymsu koronującego. Dachy są wielospadowe, kryte blachą. Nad nawą dach jest czterospadowy, z wyniosłą czworoboczną latarnią o ściętych narożnikach, przykrytą ostrosłupowym hełmem. Na wieży analogiczny.

            Nawa przykryta jest sklepieniem klasztornym, o połaciach rozdzielonych szerokimi tynkowymi pasami spływającymi do posadzki, i potężną czworoboczną latarnią o ściętych narożach. Sklepienie w prezbiterium jest kolebkowe, w absydzie parasolowe, w przedsionku krzyżowe. Nawa otwarta jest do prezbiterium i przedsionka wysoką półkolistą arkadą. W jej bocznych ścianach znajdują się analogiczne wnęki z parami półkoliście zamkniętych okien. Balkon chóru muzycznego jest podwieszony, drewniany, ma wyciętą z desek balustradę.

            Wewnątrz, w połaciach kopuły, zachowały się pocerkiewne malowidła ścienne. Są to: Matka Boska Pokrowa adorowana przez anioły oraz święci Ewangeliści (parami), Jan i Łukasz, Marek i Mateusz. Ołtarze i ambonę wykonano po 1944, do ołtarza głównego i lewego bocznego wykorzystano elementy XIX-wiecznego wyposażenia cerkwi. Na wyposażeniu kościoła są też pocerkiewne, XIX-wieczne obrazy: Trójca Święta – malowana na desce, sygn. Jan Wyhowski, Koronacja Matki Boskiej – sygn. Otton Łeniewicz z Grodna, Chrystus Miłosierny, Weraikon – owalny, w snycerskiej ramie. Do tego m.in. rzeźba Chrystus trynitarski - ludowa, zapewne XIX wieczna, krucyfiks z XIX wieku w tradycji barokowej, monstrancja neobarokowa z 2 połowy XIX wieku, kielichy barokowe, krzyż ołtarzowy z końca XIX wieku, XVIII- i XIX-wieczne ornaty.

            Na północny wschód od cmentarza kościelnego znajduje się żeliwny nagrobek ks. Antoniego Mazanowskiego (zm. 1866), ostatniego proboszcza unickiego i jego żony Marii z Pawłowiczów (zm. 1845), w formie steli, z ażurowym krzyżem i figurą anioła.

Źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006

Antoni Jodłowski, Dzieje obiektów zabytkowych z wybranych miejscowości północno-wschodniej części woj. lubelskiego, Biała Podlaska 2000

Grafika losowa