Dzisiejsza data:

Pałac Woronieckiego w Kaniem

            W XVII wieku istniał tutaj ośrodek dworski z ogrodem włoskim. W 1799 Kanie było własnością Seweryna Rzewuskiego, podczaszego koronnego. Obecny pałac (w Katalogu Zabytków… określony jako dwór) oraz kompleks zabudowań dworskich, otoczony rozległym parkiem krajobrazowym został wzniesiony w 1848 przez księcia Mieczysława Woronieckiego. Rozbudowany i uzupełniony nową dekoracją architektoniczną przed 1921. Od 1949 mieści się tu Dom Pomocy Społecznej. W ostatnich latach w obiekcie przeprowadzono liczne prace remontowe, łącznie z odnowieniem elewacji.

Budynek jest późnoklasycystyczny z elementami eklektycznymi, murowany z cegły i otynkowany, frontem zwrócony na zachód. Ma rzut prostokąta, z częściami bocznymi wysuniętymi ryzalitowo z obu elewacji. Jest parterowy (na sklepionych kolebkowo piwnicach), oprócz części południowej, która została podwyższona o piętro przed 1921. Na osi od frontu znajduje się nowszy przedsionek, od południa murowany ganek (analogiczny od północy został rozebrany).

Na zewnątrz środkowa część elewacji frontowej jest opilastrowana (dawniej również ogrodowej), z nowszą (?) facjatą w dachu ujętą w obramienie wolutowe. Analogiczna facjata w elewacji tylnej zwieńczona jest trójkątnym, ogzymsowanym szczytem. Facjaty znajdują się także w ryzalitach, od strony północnej i południowej. Narożniki ryzalitów i przedsionka są boniowane. Ryzality od frontu i od tyłu zwieńczone są trójkątnymi szczytami o ściętym górnym rogu. Znajdujące się w nich okna mieszkalnego poddasza ujęte są po bokach w pilastry i zwieńczone odcinkowym, ogzymsowanym naczółkiem w linii szczytu. Okna są prostokątne, większość z odcinkami gzymsu nad- i /lub podokiennego, te w południowej elewacji ryzalitu południowego dodatkowo z kluczami. Na frontowej elewacji tego ryzalitu, pomiędzy oknami pierwszego piętra znajduje się dekoracja w formie obramienia z koroną na szczycie, niegdyś z płaskorzeźbą Matki Boskiej. Dach nad częścią środkową jest łamany, nad bocznymi naczółkowe.

Wnętrze jest dwutraktowe, z korytarzem między traktami w częściach bocznych, nieco przekształcone. Za przedsionkiem znajduje się sień, od ogrodu obszerny salon z dwoma słupami wspierającymi strop. Z wyposażenia zachowały się dwa późnoklasycystyczne kominki: stiukowy w sieni i marmurowy w salonie. Odrzwia i obramienia okien są drewniane, z uszakami.

Rozległe założenie krajobrazowe (obecnie 9 ha) otaczające pałac pochodzi z XIX wieku, ma jednolity układ kompozycyjny, powiązany z kompleksem stawów. Dawny kształt przestrzenny parku został zachowany, chociaż dewastacji uległa znaczna część alejek, zachowały się jedynie aleje główne. Środkowa, grabowa biegnie od pałacu w kierunku północnym. Od wschodu teren parkowy wyznacza szpaler świerkowy. W zachodniej części parku znajduje się skośna aleja wysadzana brzozami, kasztanowcami i czerwonymi dębami. W tym rejonie znajduje się także figura Najświętszej Marii Panny z 2 połowy XIX wieku lub początku XX wieku, ustawiona na wydatnej kolumnie. Obecnie wjazd na teren pałacu znajduje się od strony południowej (dawniej od zachodu). Przedłużeniem drogi dojazdowej jest aleja grabowa prowadząca do stawów.

W parku zachowało się około 500 drzew. W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu znajdują się cenne gatunki: orzech czarny, klon srebrzysty i brzoza brodawkowata. Przed frontem pałacu jest gazon z podjazdem.

Obok pałacu w różnym stanie zachowały się budynki gospodarcze: po prawej stronie obecnej drogi dojazdowej spichlerz, stajnia i obora, po lewej – czworak, rządcówka i kuchnia.

Na północny wschód od kościoła w Kaniem, wśród podmokłych łąk znajduje się płaski, owalny nasyp zwany „Horodysko”, ze śladami wału i fosy. Są to pozostałości założenia obronnego, zapewne wczesnośredniowiecznego grodziska.

źródła:

1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 5 - powiat chełmski, Warszawa 1968

2. S. Korpysz, Z. Lubaszewski, Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego: zabytki architektury i budownictwa, Chełm 2009

Grafika losowa