Dzisiejsza data:

Eklektyczna budowla z rzadko występującymi w lokalnej architekturze świeckiej elementami neogotyckimi.

         Około 1744 Karol Odrowąż Siedlnicki, wojewoda podlaski i podskarbi wielki koronny, wybudował w Kozieradach pałac w stylu baroku saskiego. A Kozierady podniósł do rangi miasta i na cześć żony Konstancji z Branickich nazwał Konstantynowem. Pałac zaprojektował Jan Klemm, nadworny architekt Branickich. Pałac miał piętrowy korpus i dwa parterowe skrzydła, fasadą zwrócony był na zachód, w stronę jeziora. Na osi głównej przez obie kondygnacje przechodził arkadowy portyk. Wokół był rozległy park i ogród schodzący tarasami do jeziora.

Od końca XVIII wieku właścicielami Konstantynowa byli Aleksandrowicze (jeden z nich, Stanisław, w 1834 ufundował tu murowaną cerkiew unicką). Ponieważ pałac, wskutek działań wojennych podczas insurekcji kościuszkowskiej, był w ruinie, główny korpus i północno-zachodnie skrzydło rozebrano na cegłę a do pozostałego skrzydła południowo-zachodniego dobudowano klasycystyczny dwór (architekt Fryderyk Albert Lessel – 1804).

Wzniesiony na planie prostokąta, murowany, parterowy, nakryty wysokim dachem, fasadą zwrócony na południe. Jego oś główna zaakcentowana jest portykiem z dwoma parami podwojonych kolumn jońskich. Dźwigają one trójkątny tympanon (z półkolistym oknem) wpisany w schodkową attykę. Wejścia pilnują dwa kamienne lwy leżące na prostokątnych cokołach po bokach schodów.

Całość (na planie litery L) zyskała charakter nieregularnej, romantycznej siedziby ziemiańskiej. Ponieważ obie budowle zbyt słabo ze sobą korespondowały, postanowiono je związać oprawą neogotycką (Antoni Jodłowski przypuszcza, że około 1840 zaprojektował ją Franciszek Jaszczołd). W końcu XIX wieku rezydencja i majątek przeszły w ręce hrabiów Plater-Zyberków. Według Jodłowskiego Stanisław Plater-Zyberk, fundator neogotyckiego kościoła w Konstantynowie (1909), był też inicjatorem powtórnej, „ulepszonej”, neogotyzacji pałacu (dokonanej prawdopodobnie przez Józefa Piusa Dziekońskiego). Po II wojnie światowej majątek został upaństwowiony, w pałacu umieszczono szkołę podstawową i aptekę.

Pałac składa się więc z dwóch połączonych ze sobą budynków. Pierwotna, zachowana z budowli barokowej oficyna („uklasycyzowana”) stanowi jego boczne skrzydło a dobudowany do niej klasycystyczny dwór – główny korpus. Neogotyckie są tylko fragmenty – fasada skrzydła, wsparty na arkadzie łącznik między korpusem i skrzydłem, przylegająca do niego wieża oraz pewne elementy wyposażenia w budynku.

Skrzydło pałacu ma rzut mocno wydłużonego prostokąta. Jest parterowe, z poprzeczną, piętrową częścią w części środkowej, nakryte dwuspadowym dachem. Neogotycka elewacja północnej ściany szczytowej (prostopadłej do frontu dworu) pełni rolę fasady. Jest ona parawanowa, nieco szersza i wyższa od reszty budynku. Trójosiowa i dwukondygnacyjna, zwieńczona schodkowym szczytem, z niewielkim ryzalitem w osi środkowej. W dolnej części ryzalitu znajduje się wejście, w górze – okno. Do tego jeszcze pojedyncze okna w bocznych osiach parteru. Wszystkie otwory są ostrołukowe, wejściowy ma profilowane obramienie, okna zdobią szerokie opaski z tynku nad ich łukowymi zamknięciami. Inne neogotyckie elementy to ostrołukowe blendy czyli ślepe wnęki (małe i większe – w formie arkatury), profilowane gzymsy, prostokątne zęby krenelaża wieńczącego szczyt i sterczyny w formie ślepych wieżyc. Całość w ujęciu od frontu sprawia wrażenie niewielkiego, malowniczego, średniowiecznego zameczku.

Optyczne przedłużenie neogotyckiej fasady stanowią elewacje łącznika i wieży. Niewielki, ale dwukondygnacyjny, prostopadłościenny łącznik w przyziemiu przepruty jest półkolistą arkadą (przechodzi się przez nią na niewielki, wewnętrzny dziedziniec), w części górnej mieści klatkę schodową. „Stylowy” charakter ma elewacja frontowa łącznika. Nadaje go szeroka, profilowana (sugerująca boniowanie) opaska wokół arkady, masywny gzyms między obiema kondygnacjami, quadriforium (okno w formie czterech, półkoliście zamkniętych arkadek, przedzielonych kolumienkami) oraz krenelaż. Czworoboczna wieża jest częściowo wtopiona w główny korpus dworu. Jej elewacje ozdobiono podwójnymi, ostrołukowymi blendami (nad ich zwieńczeniami są szerokie opaski z tynku), nad nimi znajdują się pojedyncze, okrągłe blendy a w zwieńczeniu lunetowy gzyms i krenelaż.

Za neogotycki element w korpusie głównym pałacu można uznać gzymsy z kostkowym fryzem ozdabiające elewacje. Wieża we wschodnim narożu, lekko wysunięta przed lico budynku, jest położona symetrycznie w stosunku do tej z naroża zachodniego, nie ma jednak tak „gotyckiego” charakteru. Wprawdzie na szczycie ma krenelaż, ale już na przykład okna zamknięte półkoliście. Jedyny element o charakterze neogotyckim wewnątrz pałacu to piec stojący w przedsionku skrzydła. Jego boki są zwieńczone krenelażem, co nadaje mu kształt wieży obronnej a na kaflach znajdują się motywy czworoliści, trójliści i ostrołuków.

W skład zespołu pałacowego wchodzą także dawne zabudowania gospodarcze (po wojnie miały różne przeznaczenie) – dworek administracji, gorzelnia i stajnie. Zachował się też park z okazami starych drzew.

 

Źródła:

  1. Antoni Jodłowski, Dzieje obiektów zabytkowych z wybranych miejscowości północno-wschodniej części woj. lubelskiego, Biała Podlaska 2000

  2. Jerzy Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998

 

Grafika losowa