Dawna synagoga w Szczebrzeszynie
Pierwsza wzmianka dotycząca Żydów w Szczebrzeszynie pochodzi z 1454 roku. Informacja o opłaceniu podatku w 1507 wskazuje, że istniała tu już gmina wyznaniowa. Pierwsza wzmianka o bóżnicy pochodzi z 1584 i dotyczy jej zniszczenia.
Obecna, późnorenesansowa, położona na wschód od rynku, przy ul. Sądowej, została wzniesiona na początku XVII wieku, być może na miejscu poprzedniej. Poważnie zniszczona przez Kozaków w 1648, a potem podczas potopu szwedzkiego, została odbudowana około 1659 roku. W XVIII wieku nieco przekształcona, do obecnego wyglądu. W 1940 spalili ją Niemcy, w 1946 runęły sklepienia. W latach 1957 – 1963 odbudowano ją i obecnie mieści się tu dom kultury.
Na zewnątrz elewacje sali modlitw ozdobione są pilastrami i profilowanym gzymsem. Nakryta jest ona wysokim dachem łamanym, tzw. polskim. Pierwotnie był on kryty gontem, w 1986 pokrycie wymieniono na blachę miedzianą. Od północy z jednej strony a od południa i zachodu z drugiej do sali modlitw przylegają parterowe babińce. Do naroża północno-zachodniego przystawiony jest piętrowy aneks. Niegdyś mieścił on na dole przedsionek i salę obrad, a na piętrze dodatkowy babiniec. Przybudówki nie mają cech stylowych.
Z przedsionka do sali modlitw prowadzi prosty, kamienny, późnorenesansowy portal. Modlitewnia, podobnie jak w Zamościu, jest obniżona w stosunku do poziomu przedsionka. Nakryta jest sklepieniem klasztornym z lunetami okiennymi. Szwy sklepienia pokrywa dekoracja sztukatorska. Poniżej ściany obiega szeroki pas z arkadowych, opilastrowanych wnęk, zwieńczony gzymsem. Niegdyś wnętrze sali było także bogato polichromowane.
Kamienny aron ha-kodesz, (szafa służąca do przechowywania zwojów tory) utrzymany jest w stylistyce późnego renesansu. Wykute są na nim (często umieszczane w tym miejscu) słowa: „Stawiam Pana przed sobą zawsze” (Psalm 16,8). Na przeciwległej ścianie, nad wejściem, umieszczone są symbole Lewitów – dzban i misa, na ścianie północnej dzban. Ścianę południową zdobi wizerunek menory i nieczytelny napis. Powyżej jest stylizowany owoc granatu – jeden z symboli Ziemi Obiecanej.
źródła
-
A. Przysada, Szczebrzeszyn – miasto bogate historią i ludźmi, Szczebrzeszyn – Rzeszów 2014
-
A. Trzciński, Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 1990
