Lubartów
Miasto położone nad rzeką Wieprz, siedziba gminy oraz powiatu, leży na Wysoczyźnie Lubartowskiej, w pobliżu znajduje się Kozłowiecki Park Krajobrazowy
Zostało założone na gruntach wsi Łucka i Szczekarków w 1543 roku staraniem Piotra Firleja herbu Lewart (z tego powodu do 1743 roku nazywane było Lewartowem). W XVI–XVII wieku Lubartów był znaczącym ośrodkiem arianizmu i kalwinizmu. W 1580 roku odbył się tu synod innowierczy pod przewodnictwem Socyna. Działała tu też szkoła kalwińska zwana Gimnazjum w Lewartowie, założona przez Mikołaja Firleja. Po Firlejach właścicielami miasta byli Kazimierscy, od 1624 roku – Ostrogscy-Zasławscy, od 1678 – Wiśniowieccy, od 1682 – Lubomirscy, a od 1688 do 1839 roku – Sanguszkowie. W 1744 roku ówczesny właściciel – książę Paweł Sanguszko, marszałek wielki litewski – odnowił prawa miejskie i za zgodą Augusta III zmienił nazwę miasta z Lewartowa na Lubartów (od nazwiska protoplasty rodu Sanguszków – Lubarta). W połowie XIX wieku Lubartów przejęli Łubieńscy, którzy założyli tu fabrykę fajansu. W 1795 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim, w 1809 – w Księstwie Warszawskim, a od 1815 do 1918 należało do Królestwa Polskiego.
Mieszkańcy Lubartowa brali udział w obu XIX-wiecznych powstaniach narodowych, a także w walkach z niemieckim okupantem podczas drugiej wojny światowej. Miasto zostało wyzwolone w lipcu 1944 roku przez oddział Jana Kotowicza z 27. Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej.
opracowała Irena Kowalczyk
Warto zobaczyć:
Układ urbanistyczny miasta (XVI – XVIII wiek)
Zespół kościoła parafialnego św. Anny, ul. Słowackiego 6:
- późnobarokowy kościół św. Anny (1733 - 1738, 1860 – 1871)
- dzwonnica (połowa XVIII wieku)
- późnobarokowe ogrodzenie z bramką (połowa XVIII wieku)
- plebania (połowa XVIII wieku)
Zespół klasztorny kapucynów, późnobarokowy (1737 – 1741), ul. Lubelska 32:
- kościół św. Wawrzyńca (1 połowa XVIII wieku)
- klasztor (1741), piętrowy, trzyskrzydłowy, wokół wirydarza
- cmentarz kościelny
- klasztorny
Kaplica cmentarna (1846), ul. Szaniawskiego
Cmentarz Żydowski, ul. Cicha
Zespół pałacowy Sanguszków, ul. Słowackiego 8:
- pałac, początkowo dwór Firlejów (1543, przebudowany w 1 połowie XVII wieku i po 1693 dla Lubomirskich, 1730 – 1738 dla Sanguszków oraz 1830, odbudowany 1950 – 1970)
- oranżeria barokowo – klasycystyczna (koniec XVIII wieku)
- brama i mostek (połowa XVIII wieku)
- park geometryczny (XVII – XVIII wiek), zrekonstruowany (po 1950)
Dom, ul. Jana Pawła II (dawna Poprzeczna) 9
Dworek, ul. Kościuszki 3/5
Dworek (XVIII/XIX wiek), ul. Kościuszki 28
