Dzisiejsza data:

Dawna cerkiew greckokatolicka w Kurmanowie

           Według legendy, w miejscu, gdzie później powstała cerkiew, żył w grocie pustelnik przybyły z Ławry Peczerskiej w Kijowie. Miał on również wybudować kaplicę (czasownię) z ikoną św. Antoniego Peczerskiego. Około 1790 z fundacji Michała Wydżgi (Kurmanów był własnością tej rodziny od XVIII wieku) wybudowano tu kaplicę dworską – prawdopodobnie taką funkcję pełnił pierwotnie ten budynek.

           W 1831 przejęli go na cerkiew i rozbudowali grekokatolicy (powstały kaplice boczne, kopuła i szczyt wschodni), być może w oparciu o projekt Chrystiana Piotra Aignera. W 1875 świątynia została zamieniona na prawosławną, a po odzyskaniu niepodległości przejęta przez kościół rzymskokatolicki (w 1918 usunięto kopułę cerkiewną). W 1925 gruntownie ją przebudowano i zaadaptowano na potrzeby szkoły powszechnej. W 1985 budynek był remontowany. Obecnie, po likwidacji szkoły podstawowej, jest w prywatnych rękach (właściciel dokonał kolejnych przekształceń we wnętrzu).

           Budynek został wzniesiony w stylu klasycystycznym, wymurowany z cegły i otynkowany. Frontem zwrócony jest na wschód. Ma rzut krzyża greckiego (plan centralny), z wydłużoną częścią frontową. Do ramienia północnego przylega piętrowa przybudówka.

          Na zewnątrz ściany mają podziały ramowe, elewacje obiegają dwa gzymsy kordonowe i gzyms wieńczący. W fasadzie znajduje się wgłębny, dwukolumnowy portyk (dawniej ujmował on wejście główne, obecnie zamurowane), ujęty po bokach kanelowanymi lizenami, dźwigający odcinek belkowania. Elewację tę wieńczy trójkątny, ogzymsowany szczyt na tle schodkowego muru attykowego. Nad dawną nawą wznosi się czworoboczny tambur, niegdyś podtrzymujący kopułę.

           Otwory okienne są prostokątne, te w kaplicach (podobnie jak otwory drzwiowe) pierwotnie były znacznie wydłużone i zamknięte półkoliście. Obecnie ich części łukowe są zamurowane, pozostały półkoliste opaski. W tamburze znajdują się okna koliste. Po 1925 wybite zostały liczne, nowe otwory. W wejściu do dawnej kaplicy północnej zachowały się klepkowe drzwi. Poszczególne części budynku mają dachy dwu- i wielospadowe, kryte blachą. W budynku znajduje się epitafium ks. Gaponowicza z 2. połowy XIX wieku.

           W ramach przebudowy z okresu międzywojennego wnętrze zostało całkowicie przekształcone i podzielone na dwie kondygnacje.

           Cmentarz przycerkiewny (później dziedziniec szkolny) powstał być może w XVIII wieku. Najstarszy nagrobek pochodził z początku XIX wieku lub jeszcze z XVIII wieku.

           Budynek otoczony jest niewielkim parkiem (powierzchnia 1 ha), założonym w XIX wieku, adaptowanym potem na potrzeby szkoły. Zachowały się szpalery drzew i aleja grabowa. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w 1969.

źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964

S. Korpysz, Z. Lubaszewski, Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego. Zabytki architektury i budownictwa, Chełm 2016

A. Wawryniuk, Leksykon miejscowości powiatu chełmskiego, Chełm 2002

 

Grafika losowa