Dwór w Bończy

W początkach XVIII wieku dobra te należały do Suchodolskich, w XIX wieku do Poletyłów, przed II wojną światową do Potockich

           Dwór w Bończy wybudowano najprawdopodobniej na przełomie XVIII i XIX wieku. W 1942 został spalony i zrujnowany, po wojnie, w latach 1958 – 1961 odbudowany i jednocześnie znacznie przekształcony (przystosowano go wtedy na potrzeby placówki dla dzieci upośledzonych umysłowo). Obecnie mieści się tu dom pomocy społecznej.

           Budynek dworu frontem zwrócony jest na północ, murowany z cegły i otynkowany, podpiwniczony, na rzucie prostokąta. Pierwotnie był klasycystyczny, z cechami jeszcze barokowymi, parterowy, z piętrową częścią środkową. W trakcie restauracji nadbudowano piętro nad traktem frontowym, co wiązało się jednocześnie z przekształceniem dachu.

           Elewacja frontowa jest dziewięcioosiowa, z trójosiowym pseudoryzalitem pośrodku. Poprzedza go portyk toskański w wielkim porządku, na dwóch parach kolumn. Wspierają one belkowanie, przerwane na osi (jak pisze R. Aftanazy, miało to na celu dopuszczenie większej ilości światła do pomieszczenia w górnej kondygnacji, z oknem typu porte-fenêtre i balkonem, obecnie nieistniejącymi). Portyk zwieńczony jest trójkątnym, gładkim, ogzymsowanym szczytem z oculusem w tympanonie. Elewacja ogrodowa jest siedmioosiowa, z silnie wysuniętymi do przodu dwoma jednoosiowymi ryzalitami bocznymi. Znajdujący się na osi (w wysokości parteru) czterokolumnowy portyk z trójkątnym, spłaszczonym naczółkiem został dobudowany współcześnie. Pierwotnie był tu ganek, nad nim wystawka (w dachu) z balkonem i trójkątnym szczytem analogicznym do tego w elewacji frontowej.

           Parterowa część budynku rozczłonkowana jest szerokimi, boniowanymi lizenami, pomiędzy którymi znajdują się duże, prostokątne okna w gładkich opaskach. Naroża również są boniowane. Parter oddziela od piętra pierwotny gzyms wieńczący. Naroża ryzalitów ogrodowych ujęte są lizenami, w części parterowej boniowanymi, na piętrze (dobudowanym) gładkimi. Trójkątne szczyty (współczesne) są analogiczne do tego w portyku frontowym.

           Elewacje boczne są trójosiowe, gładkie. Wszystkie wieńczy wydatny, profilowany gzyms. Dach jest wysoki czterospadowy, pierwotnie łamany i pobity gontami, obecnie blachą, z czterema kominami i niewielkimi lukarnami.

           Wnętrze pierwotnie miało układ dwutraktowy, było nakryte sufitami, zostało gruntownie przebudowane. Brak danych na temat jego pierwotnego wyglądu.

           Park pochodzi zapewne z początku XIX wieku, z okresu budowy dworu. Został założony na stoku wzgórza opadającego łagodnie ku dolinie rzeki Wojsławki. Ma układ krajobrazowy, z okazami starych drzew. Na tyłach dworu biegnie szeroka oś widokowa otwarta do rzeki, od frontu znajduje się podjazd z gazonem.

źródła:

R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, cz.2, t. VI –województwo bełskie, Ziemia Chełmska województwa ruskiego, Warszawa 1989

Historia gminy Kraśniczyn [www.krasniczyn.gmina.pl]

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 8 – powiat krasnostawski, Warszawa 1960