Dwór w Chojeńcu

           W 2. połowie XVIII wieku Chojeniec był własnością Węglińskich, najpierw Wojciecha, kasztelana chełmskiego a od 1787 Antoniego Leopolda. W 1821 przeszedł w ręce Wojciecha Dominika Węglińskiego, który do1829 zajmował niewielki, murowany dwór. Po jego śmierci w 1863 majątek przypadł spadkobiercom, kolejnymi właścicielami byli Stanisław Moraczewski-Trzecieski i Edward Przegaliński. W 1911 Chojeniec kupił Edward Poraziński, dwór został wtedy odrestaurowany. Do 1945 budynek był zamieszkały, potem mieściła się tu szkoła podstawowa. Obecnie jest w rękach prywatnych, poddawany gruntowemu remontowi. W 1982 został wpisany do rejestru zabytków.

           Nie wiadomo, kiedy powstał i jak pierwotnie wyglądał dwór. Na pewno istniał już w latach 1821 – 1829, jest wymieniany jako jedyny murowany budynek w opisie folwarku z 1865. W trakcie badań archeologicznych odkryto fundamenty pierwotnego budynku prawdopodobnie z końca XVIII wieku.

           W XIX – XX wieku dwór i jego otoczenie zostały przekształcone w reprezentacyjny zespół dworsko-parkowy. Powstał wtedy dodatkowy, zachodni, niepodpiwniczony trakt dworu z oddzielnym wejściem od południa (nie zachował się). Od północy dobudowano drewniany taras ogrodowy (również nie istnieje). Założono także ogród i stawy. W zachodniej części założenia znalazły się budynki i obiekty gospodarcze. Całość założenia została ogrodzona.

           Dwór jest usytuowany na niewysokim wzgórzu, frontem zwrócony na południe, parterowy, na niewysokim cokole, z piwnicami sklepionymi kolebkowo. Ma rzut prostokątna, z pięciobocznym, wydatnym ryzalitem w dziewięcioosiowej elewacji frontowej. Wschodnie skrzydło jest dłuższe, z częścią dobudowaną później, odchyloną od osi podłużnej budynku.

           Budynek zachował częściowo cechy klasycystyczne. Narożniki są pilastrowane. Okna korpusu głównego prostokątne, z podokiennikami wspartymi na dwóch konsolach. W zewnętrznej części skrzydła wschodniego znajdują się otwory okienne zamknięte półkoliście. Elewację frontową wieńczy profilowany gzyms. Zarówno ją jak i pozostałe elewacje obiega gzyms kordonowy, odgraniczający ściankę kolankową, w której umieszczone są na osiach po dwa nieduże okienka strychowe. Elewacja ogrodowa jest niemal analogiczna. Brak podziałów pionowych. Budynek nakryty jest niskim dachem czterospadowym, z wielobocznym przedłużeniem nad ryzalitem frontowym. Pierwotnie był on wyższy, gontowy, czynił bryłę budynku bardziej harmonijną w proporcjach.

           Park dworski powstał na początku XX wieku na bazie wcześniejszych ogrodów, zajmuje powierzchnię 4,2 ha. Zachował się krajobrazowy układ kompozycyjny, wykorzystujący naturalne walory terenu. Jego ważnym elementem są sadzawki zasilane przez nieduży strumień, który jest obsadzony olchami, wierzbami i lipami. W parku zachowało się około 200 drzew, w tym egzemplarze pomnikowe (między innymi wierzba krucha o obwodzie 4,5 m). Do rejestru zabytków obiekt wpisany w 1982.

Źródła:

F. Braniewski, Siedliszcze i okolice, Chełm 1983

Dwory i pałace Lubelszczyzny w badaniach archeologicznych, red. E. Banasiewicz – Szykuła, Lublin 2011

S. Korpysz, Z. Lubaszewski, Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego. Zabytki architektury i budownictwa, Chełm 2016