Plebania - dawny dwór Tęczyńskich
W pobliżu kościoła znajduje się obszerna, piętrowa plebania.
Sąsiedztwo obu budowli pozwalało sądzić do tej pory, że tworzyły one niegdyś elementy większego kompleksu architektonicznego, powstałego w tym samym okresie. Jednak według aktualnych ustaleń obecna plebania, której czas powstanie szacowano wcześniej na 1. połowę XVII wieku, to dawny, o wiek starszy dwór wystawiony dla założyciela miasta, Andrzeja Tęczyńskiego. Do niedawna sądzono, że dwór ten (zamek), poświadczony w źródłach, został zniszczony w trakcie wojen, jakie przetoczyły się przez Rzeczpospolitą.
Budynek ten jest położony po południowej stronie szosy Lublin - Radom, która oddziela go od kościółka św. Anny. Trzon gmachu stanowi czworoboczna, zwarta, dwukondygnacyjna kamienica o ścianach murowanych z łamanego wapienia i narożach wzmocnionych potężnymi przyporami. Budynek wieńczy czterospadowy dach kryty dachówką. Na każdej kondygnacji znajduje się jedna duża sala o trzech oknach, skomunikowana z kilkoma mniejszymi pomieszczeniami. Na parterze, w narożu północno-wschodnim zachowały się dawne schody (dziś nieużywane), wyprowadzone z jedynego sklepionego pomieszczenia – dawnej sieni. Z sąsiedniego pomieszczenia prowadzi wejście do piwnicy zbudowanej już poza zarysem budowli. W XIX wieku do masywnego czworoboku dobudowano od południa wąskie, piętrowe skrzydło. Dziś mieści ono kuchnię, sień ze schodami i niewielki przedsionek.
Nie zachowały się elementy dekoracji ani wyposażenia wnętrza, wartość budynku wynika z nieuświadamianego dotąd, jego pierwotnego przeznaczenia, a co za tym idzie – struktury i rozplanowania wnętrza. Według ustaleń P. Pytaka i A. Soćki – budynek ten byłby zbyt obszerny i przekraczający możliwości finansowe plebana jak na plebanię wystawioną w prywatnym miasteczku, ponadto ulokowano go na zewnątrz ówczesnego obwodu miejskiego. Stąd wniosek, że funkcja plebanii została mu narzucona wtórnie, a wcześniej był rezydencją właścicieli miasta.
Czworoboczna, środkowa część gmachu odpowiada typowej, szlacheckiej siedzibie mieszkalnej, wykształconej w 2. ćwierci XVI wieku, tzw. kamienicy. Ten typ murowanego dworu powstał w wyniku przekształceń średniowiecznych, rycerskich wież mieszkalnych (przez obniżenie wysokości budynku i zwiększenie liczby pomieszczeń mieszkalno-reprezentacyjnych w ramach poszczególnych kondygnacji). Upowszechnił się on za sprawą króla Zygmunta Starego, był wzorowany na królewskim pałacu w Piotrkowie Trybunalskim (Andrzej Tęczyński do 1532 był królewskim dworzaninem).
O tym, że dzisiejsza plebania stanowiła niegdyś na poły warowną siedzibę świadczy także to, iż znajduje się ona na wzniesieniu, na krawędzi dawnego, zapewne drewniano-ziemnego obwodu umocnień. Jego relikty są dziś jeszcze trochę czytelne (z lotu ptaka) w otoczeniu budynku plebanii - zwłaszcza po stronie zachodniej i częściowo od wschodu.
Murowany dwór Tęczyńskich stanął prawdopodobnie na miejscu starszego gródka Konińskich. Kolejni właściciele miasta, Lubomirscy, w 1671 rozpoczęli budowę willi w Puławach i prawdopodobnie wtedy przestarzała i niemodna rezydencja w Końskowoli straciła na znaczeniu. Zapewne około1700 została przekazana parafii, urządzono tu plebanię (proboszczami w Końskowoli byli między innymi Grzegorz Piramowicz i Franciszek Zabłocki).
źródła
1. Końskowola: historia i zabytki, opr. P. Pytlak, Końskowola 2015
2. P. Pytak, A. Soćko, Plebania w Końskowoli [w:] „Spotkania z zabytkami” 2005, nr 7
3. Renesans lubelski, red. L. Dulik, Lublin 2013