Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja w Mycowie
Pierwsze udokumentowane wzmianki o parafialnej cerkwi greckokatolickiej w Mycowie pochodzą z 1700.
Kolejna, filialna św. Mikołaja została wystawiona w 1859 (J. Górak podaje 1865), z zachowaniem tradycji budownictwa cerkiewnego. Około 1875 przejęli ją wyznawcy prawosławia. W 1885 została rozbudowana – dostawiono przedsionek, ścianę między babińcem a nawą zamieniono w otwartą arkadę, dzięki czemu wnętrze nawy powiększyło się. Po 1945 cerkiew była użytkowana przez PGR w Mycowie jako warsztat i magazyn, od 1963 opuszczona. Została zdewastowana, wyposażenie częściowo rozkradziono. Remont cerkwi przeprowadzono dopiero w latach 90. XX wieku. Od 2006 świątynia jest użytkowana jako kościół filialny rzymskokatolickiej parafii w Żniatynie.
Dawna cerkiew jest usytuowana na pagórku, w środku nieistniejącej dziś wsi. Kiedyś była otoczona wieńcem drzew (wycięte w większości po 1945). Budynek jest zwrócony prezbiterium na zachód, drewniany o konstrukcji zrębowej, zwęgłowany na rybi ogon., oszalowany. W rzucie składa się z prostokątnego przedsionka, równego mu szerokością, kwadratowego babińca, szerszej nawy oraz prezbiterium o szerokości babińca z prostokątnymi zakrystiami po bokach. Przedsionek jest podzielony stropem na dwie kondygnacje. Na parterze są schodki na pięterko, z niego wyjście na galeryjkę w babińcu i chór w nawie.
Na zewnątrz zręby babińca, nawy i prezbiterium znajdują się na jednej wysokości, zrąb przedsionka jest znacznie niższy. W dole ściany budynku obiega dookoła wydatne zadaszenie. W przedsionku umieszczone ono jest nieco wyżej, w miejscach zakrystii przerwane (oddzielne dachy pulpitowe). Przy nawie od północy i południa przechodzi w dwa dwuspadowe daszki osłaniające ganki wsparte na słupach (północny z bocznym wejściem do nawy).
Nad zrębem nawy wznosi się ośmioboczny tambur na pendentywach nakryty ośmiopołaciowym, namiotowym dachem kształtem zbliżonym do kopuły. Prezbiterium i babiniec nakryte są dachami dwuspadowymi, przedsionek wielopołaciowym. Wszystkie dachy kryte są blachą.
Wewnątrz najokazalsza, monumentalna w rozwiązaniu przestrzennym jest nawa, otwarta z jednej strony arkadą na babiniec, z drugiej ścianką ikonostasową na prezbiterium. Ściany nawy w połowie ich wysokości obiega chór śpiewaczy z balustradką, od strony prezbiterium ścianę zamyka górna część ikonostasu. Nad chórem na zrębie ścian wznosi się tambur na pendentywach, w połowie jego wysokości mniejszy, ośmioboczny chór z balustradką z toczonych balasków. Takie rozwiązanie wnętrza cerkwi (dwa chóry umieszczone jeden nad drugim, na różnych planach, zróżnicowane w wystroju i wysięgu w głąb nawy) jest jedyne w swoim rodzaju na terenie Zamojszczyzny.
Tambur przykrywa ośmiopołaciowa, pozorna kopuła z latarnią. Prezbiterium (jak również pozostałe części budynku) nakryte jest stropem. Znajduje się w nim ołtarz z baldachimem na czterech kolumnach. W narożach nawy dwa ołtarze boczne.
Wnętrze pokryte jest polichromią o tradycjach późnobarokowych (z 1862) i dużej wartości artystycznej. Są to stylizowane motywy roślinne, przedstawienia figuralne (postaci świętych) oraz iluzjonistyczne motywy architektoniczne. Częściowo zachował się barokowo-rokokowy ikonostas (zapewne z końca XVIII), z obrazami między innymi dwunastu apostołów (przemalowanymi). Zarówno on, jak i fragmenty ołtarza zostały przeniesione do Muzeum Wsi Lubelskiej.
Na cmentarzu przycerkiewnym zachowały się nieliczne kamienne nagrobki, wśród nich klasycystyczny Ignacego Głogowskiego (zm. 1825), w kształcie obelisku z postacią geniusza.
Na cmentarzu rzymskokatolickim (w lesie, około 1 km od cerkwi) wznosi się secesyjna, murowana i nakryta kopułą kaplica grobowa Hulimków (1900). Została ona zaprojektowana przez Władysława Sadłowskiego ze Lwowa, dekorację rzeźbiarską wykonał Alojzy Bunsch. Główny jej element – płaskorzeźba ołtarzowa Zdjęcie z krzyża został przeniesiony do kościoła w Tarnawie Dolnej. Na cmentarzu znajduje się także wiele kamiennych nagrobków w kształcie krzyży, tzw. bruśnieńskich.
źródła:
-
Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII – woj. lubelskie, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964
-
J. Górak, Dawne cerkwie drewniane w województwie zamojskim, Zamość 1984