Kościół pod wezwaniem św. Zofii w Tarnogórze

Pierwotnie Tarnogóra należała do parafii Ostrzyca.

            Obecny kościół został wzniesiony w 1544 z fundacji Jana Tarnowskiego, hetmana wielkiego koronnego. Usytuowano go przy wieży obronnej z początku XVI wieku, która stanowiła zapewne część niezachowanej fortalicji. Parafię w Tarnogórze erygowano w 1552.

Kościół został rozbudowany w latach 1871 - 1872, za czasów proboszcza Truszczyńskiego. Przedłużono wówczas ku wschodowi prezbiterium, włączając w jego obręb przyziemie wieży. Po obu jego bokach wzniesiono zakrystie, do tego kruchtę od zachodu. W 1908 dobudowano kruchtę i przedsionek od południa.

Kościół położony jest na wzniesieniu, orientowany, murowany z cegły i otynkowany, podpiwniczony. Prezbiterium znajdujące się w przyziemiu sześciobocznej wieży zamknięte jest trójbocznie. Przy nim od północy i południa znajdują się piętrowe zakrystie. Zakrystia południowa ma nowszy przedsionek. Nawa jest dwuczęściowa, od wschodu węższa (pierwotne prezbiterium), od zachodu szersza, na rzucie zbliżonym do kwadratu. Jej naroża są oskarpowane.

Na zewnątrz elewacje wieńczy gzyms, wzdłuż elewacji bocznych wydatny, silnie profilowany. Dachy nad nawą, kruchtą i przybudówkami są dwuspadowe, nowsze, kryte blachą. Nad nawą wznosi się wieżyczka na sygnaturkę.

Wieża ma rzut prostokąta o silnie ściętych narożach wschodnich. Przypuszczalnie została przebudowana w 1544 w związku ze zmianą funkcji z obronnej na sakralną. Jest trzykondygnacyjna, od wschodu wzmocniona na osi dwuuskokową lizeno-skarpą. W przyziemiu skarpy jest późniejsza wnęka zakończona półkoliście. W narożach dolnej kondygnacji wieży znajdują się wtórnie przeprute okna do prezbiterium, zamknięte półkoliście. W dwóch górnych kondygnacjach są pierwotne otwory strzelnicze, na zewnątrz silnie rozglifione, zamknięte łukiem odcinkowym. Profilowany gzyms wieńczący elewacje wieży pochodzi zapewne z XIX wieku. Dach jest sześciopołaciowy, kryty blachą.

Wewnątrz nawa nakryta jest stropem o zaokrąglonych bocznych krawędziach, prezbiterium spłaszczonym sklepieniem kolebkowym. Prezbiterium i wschodnia część nawy wydzielone są dwoma łukami tęczowymi o wykroju półkolistym.

Ołtarz główny został wykonany w 1937 (data za Katalogiem Zabytków…) przez stolarza Dobrzańskiego z Tarnogóry. Znajduje się w nim obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodzący prawdopodobnie z XVII wieku, w nowej sukience. Po bokach rokokowe rzeźby dwóch niezidentyfikowanych świętych królowych i aniołków (po połowie XVIII wieku).

Dwa rokokowe ołtarze boczne (2. połowa XVIII wieku), z bogatą dekoracją snycerską, zostały przeniesione w końcu XIX wieku z kościoła bernardynów w Radecznicy. W lewym znajduje się obraz Zwiastowania z 1839, pędzla Feliksa Pęczarskiego (kopia obrazu z kolegiaty w Zamościu), po bokach rzeźby dwóch aniołów a w zwieńczeniu obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zapewne ze szkoły włoskiej (2. połowy XVI wieku). W prawym obraz Przemienienia Pańskiego, rzeźby niezidentyfikowanego świętego i św. Jana Ewangelisty oraz XVIII-wieczny obraz niezidentyfikowanej świętej męczennicy w zwieńczeniu.

Ambona jest wczesnobarokowa (1. połowa XVII wieku), gruntownie przekształcona, uzupełniona fragmentami rokokowymi i nowszymi. Na korpusie znajdują się płaskorzeźby czterech Ojców Kościoła. Organy są nowe, z fragmentami wczesnobarokowymi (wg publikacji Gmina Izbica… pochodzą z XIX wieku). Rokokowa chrzcielnica pochodzi z 2. połowy XVIII wieku. Jedna kropielnica jest barokowa (2. połowa wieku XVII) – z czarnego marmuru, z herbem Śreniawa, druga wykonana według tego samego wzoru z cegły, otynkowana.

Do zabytkowego wyposażenia należy też między innymi rzeźba św. Katarzyny Sieneńskiej z XVIII wieku, rokokowe rzeźby aniołków z dawnego ołtarza głównego, późnobarokowe rzeźby św. Joachima i św. Anny (2. połowa XVIII wieku), rokokowy krucyfiks. Wśród paramentów liturgicznych jest między innymi późnorenesansowy kielich (1636), regencyjna puszka (około 1740), barokowy relikwiarz cynowy (XVIII wiek), cynowe lichtarze z XVIII wieku.

W kościele znajduje się epitafium Feliksa Piaseckiego (zm. 1814) z różowego marmuru; klasycystyczne, kamienne Ludmiły z Wydżgów Świeżawskiej ze Stryjowa (zm. 1829); Józefy Koźmianowej (zm. 1847) z czarnego marmuru; Franciszka (zm. 1846) i Ignacego (zm. 1847) braci Czyżewskich, z czarnego marmuru, w kształcie otwartej księgi oraz dwa analogiczne, z czarnego marmuru gen. Józefa Czyżewskiego (zm. 1849) i jego żony Marii z Kicińskich Czyżewskiej (zm. 1855).

Na cmentarzu przykościelnym znajduje się klasycystyczny nagrobek ks. Jana Bełdowskiego (zm. 1827) – kamienny, w kształcie kolumny na cokole pokrytej inskrypcją epitafijną, zwieńczony wazonem. W murze są dwie klasycystyczne kapliczki, zapewne z 1. połowy XIX wieku – murowane i otynkowane, na rzucie prostokąta, od frontu zwieńczone trójkątnymi szczycikami. Otwory wejściowe zamknięte są półkoliście, ujęte archiwoltami. Wnętrza kapliczek przesklepione kolebką, w tylnych ścianach znajdują się wnęki z mensami. Daszki dwuspadowe, kryte blachą.

Na cmentarzu parafialnym znajduje się neogotycki grobowiec rodziny Czyżewskich. Jego obszerna komora (murowana z cegły, nieotynkowana) częściowo zagłębiona jest w ziemi. Od frontu osłania go dekoracyjna, ceglana ściana parawanowa w formie portyku o trójbocznym zarysie, który tworzą ostrołukowe arkady na kolumnach. Elewacje ponad arkadami zdobią trójlistne blendy. W głębi umieszczone jest ostrołukowe wejście, po jego bokach dwa koliste prześwity wypełnione kowalskimi kratami o maswerkowych wzorach.

źródła:

  1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 8 – powiat krasnostawski, Warszawa 1960

  2. Gmina Izbica. Monografia, Izbica 2014