Dzisiejsza data:

Kościół pod wezwaniem św. Anny w Gródku

 

             Pierwszy kościół (zapewne drewniany), parafialny został wzniesiony w 1409 z fundacji Wołczka Rekutowicza z Gródka, Wojciecha ze Szletyna, Stefana z Woreszycy, Stanisława z Tupina i Mikołaja z Podhorzec, dziedziców wsi. Konsekrował go w 1420 Jan Biskupiec, biskup chełmski (według J. Niedźwiedzia w tym roku erygowano parafię). Kościół został zniszczony w 1654. Kolejny drewniany, pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP został wystawiony w 1666 staraniem ks. Gabriela Piekarskiego. W 1717 groził zawaleniem, następny (również drewniany, z wieżą) wybudowano przed 1726 staraniem ks. Łukasza Rudkowskiego.

Obecny został ukończony w 1840 lub 1846 (ta druga data za Katalogiem Zabytków…). Jest murowany z cegły i otynkowany, klasycystyczny, prezbiterium zwrócony na północ. Ma plan trójnawowy, założony na rzucie prostokąta. Korpus nawowy jest czteroprzęsłowy. Od frontu, w pierwszym od wejścia przęśle naw bocznych są wydzielone składziki, ponad nimi chór muzyczny wsparty w nawie głównej na dwóch kolumnach. Krótkie prezbiterium (w przedłużeniu nawy głównej) zamknięte jest od wewnątrz półkoliście. Po jego bokach znajdują się czworoboczne zakrystie, nad nimi od zachodu skarbczyk, od wschodu loża kolatorska.

Fasada, poprzedzona schodami, jest jednokondygnacyjna, z wydatnym gzymsem, i pięcioosiowa. Wieńczy ją szczyt o falistej linii. Jej pole środkowe ujęte jest w pary pilastrów toskańskich. Na osi znajduje się prostokątny otwór wejściowy, ponad nim półkoliste okno w profilowanym obramieniu. W wąskich polach pomiędzy pilastrami są półkoliste nisze z rzeźbami św. św. Antoniego Padewskiego i Jana Nepomucena, powyżej kwadratowe wnęki w ogzymsowanych obramieniach.

Dwuskrzydłowe drzwi główne, ozdobne oraz sześcioro drzwi jednoskrzydłowych są klasycystyczne, pochodzą z okresu budowy kościoła. Korpus nakryty jest dachem jednokalenicowym, trójpołaciowym. Wznosi się nad nim okazała, wieloboczna wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i cebulastą kopułką. Dach i wieżyczka kryte są blachą.

Nawa główna otwarta jest do naw bocznych arkadami wspartymi na drewnianych, cienkich kolumnach. Pierwotnie wnętrze nakryte było płaskim stropem. Pod koniec XIX wieku w nawie głównej i prezbiterium zamieniono go na pozorne sklepienie kolebkowe.

Ołtarz główny, architektoniczny, ma charakter późnobarokowy (około połowy XIX wieku). Znajduje się w nim obraz NMP Niepokalanie Poczętej z XVII/XVIII wieku, w metalowej, rokokowej osłonie z 2. połowy XVIII wieku. Po bokach rzeźby św. św. Józefa i Jana Nepomucena (XVIII wiek?), w zwieńczeniu putta, współczesne ołtarzowi, Dwa ołtarze boczne pochodzą zapewne także z około połowy XIX wieku. W lewym znajduje się obraz Św. Trójcy (może z XVIII wieku), w metalowej osłonie z tego samego czasu, pozłacanej i posrebrzanej. W prawym obraz św. Anny Samotrzeć z 2. połowy XVII wieku, w XVIII-wiecznej, metalowej osłonie, pozłacanej i posrebrzanej. Trzeci ołtarz boczny został skomponowany po 1945 z elementów starszych i nowych. W nim XIX-wieczny obraz Matki Boskiej adorującej Dzieciątko, z Duchem Św. w postaci gołębicy. W szczycie późnobarokowe rzeźby klęczących aniołów (1. połowa XVIII wieku).

Ambona jest eklektyczna (XIX – XX wiek). Chrzcielnica w typie klasycystycznym pochodzi zapewne z około połowy XIX wieku, feretron z obrazami Matki Boskiej Różańcowej i św. Stanisława biskupa – z 2. połowy XIX wieku.

W kościele znajduje się obraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 2. połowy XVIII wieku – owalny, we współczesnej mu, ozdobnej ramie rokokowej; krucyfiks barokowy (XVII/XVIII wiek, według tradycji przeniesiony z klasztoru bernardynów w Radecznicy) i późnobarokowy, z XVIII wieku, procesyjny; rokokowa rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego (3. ćwierć XVIII wieku). Także kamienna płyta – epitafium z zatartym napisem cyrylicą i datą 1651 oraz klasycystyczne epitafium z czerwonego marmuru Julii z Tuszyńskich Rakowskiej (zm. 1849), jej syna Adama (zm. 1841) i córki Marii (zm. 1849), ufundowane przez męża i ojca Tytusa Rakowskiego, z herbami Nałęcz i Trzywdar.

Do zabytkowych sprzętów liturgicznych należy promienista monstrancja w typie późnobarokowym (1. połowa XIX wieku); kielich wczesnobarokowy (2. ćwierć XVII wieku), barokowy (1. połowa XVIII wieku) i późnobarokowy (2. połowa XVIII wieku); cynowy lichtarz zapewne z XVIII wieku.

Dzwonnica została wybudowana zapewne równocześnie z kościołem. Jest murowana z cegły i otynkowana, w kształcie dwóch słupów nakrytych blaszanym daszkiem dwuspadowym. Na cmentarzu przykościelnym znajdują się trzy klasycystyczne, kamienne nagrobki. Jeden – Józefa Lityńskiego (zm. 1801) – ma kształt urny osłoniętej draperią, ustawionej na postumencie. Nagrobek Tekli z Cemplerów Schwarzacherów Chrzanowskiej i jej córki Marii (zm. 1808) ma formę sarkofagu ustawionego na rustykowanym postumencie. Wieńczy go strzaskany obelisk opleciony girlandą. Nagrobek Wojciecha Chłopackiego (zm. 1847) to krzyż na postumencie.

Zabytkowe nagrobki znajdują się także na cmentarzu parafialnym. Wśród nich kamienny, klasycystyczny, w kształcie dwóch złamanych kolumn osłoniętych draperią, bez daty i napisu. Także kamienny, neogotycki nagrobek Feliksa Tuszyńskiego (zm. 1831), Jana Tuszyńskiego (zm. 1838), Juliii z Tuszyńskich Rakowskiej (zm. 1849), z herbami Nałęcz i Trzywdar oraz Marii Tuszyńskiej (z zatartą datą śmierci), z herbami Lewart i Nałęcz. Ma on kształt wielobocznej wieżyczki zakończonej fialą, z marmurowymi tablicami. Są tu także dwa nagrobki drewniane w kształcie kapliczek, z kolumienkami na narożach i z daszkami namiotowymi. W jednym znajduje się XIX-wieczna, ludowa rzeźba Chrystusa Frasobliwego.

W Gródku znajdowała się także cerkiew. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1507, ostatnią wybudowano w 1914. Prawdopodobnie została rozebrana w okresie międzywojennym.

źródła:

  1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T.VIII, z. 17 – Tomaszów Lubelski i okolice, Warszawa 1982

  2. J. Niedźwiedź, Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2003

Grafika losowa