Kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Nowosiółkach
Obecny kościół to dawna greckokatolicka cerkiew filialna. Drewniana cerkiew, wówczas prawosławna była wzmiankowana już w XV wieku, później w XVI wieku i w 1732. Nowa została wzniesiona przypuszczalnie około 1744 – 1775 (według publikacji Dzieje miejscowości gminy Telatyn… - w 1745), zapewne z fundacji Ludwiki Waleriana Trembińskich, ówczesnych właścicieli Nowosiółek.
Obecna, murowana według Katalogu Zabytków… została wybudowana około 1800. Natomiast autorzy dziejów gminy Telatyn podają, że przed 1830, jako pierwotnie łacińska kaplica, z bocznymi ołtarzami i organami. Świątynię ufundował Ludwik Rastawiecki, ówczesny właścicieli wsi. W 1833 budynek groził już zawaleniem. Został gruntownie wyremontowany w latach 1860 - 1864 (między innymi zlikwidowano wtedy wieżę i założono sklepienia w miejsce pozornych, wnętrze pokryto polichromią) kosztem Edwarda Rastawieckiego. Wtedy właśnie miał być przekształcony na cerkiew greckokatolicką. W podziemiach urządzono mauzoleum rodzinne.
Po 1870 cerkiew została zamieniona na prawosławną, w 1919 przejęta na kościół rzymskokatolicki. Parafię erygowano w 1938. W latach 1940 - 1944 istniała tu ponownie parafia prawosławna. Kościół był remontowany w 1948 (po częściowym uszkodzeniu przez pożar w czasie działań wojennych), w 1959, 1961. Wnętrze odrestaurowano w 1964.
Kościół jest murowany z cegły i otynkowany, barokowo-klasycystyczny, orientowany. W planie dwudzielny: do prostokątnej, czteroprzęsłowej nawy przylega węższe, jednoprzęsłowe prezbiterium, zamknięte półkoliście. Po jego bokach są dwie czworoboczne zakrystie (obecnie zakrystia i skarbczyk). Pod prezbiterium znajduje się krypta z grobami rodziny Rastawieckich.
Na zewnątrz elewacje nawy są rozczłonkowane pilastrami parzystymi, przy narożach pojedynczymi. Podtrzymują one uproszczone belkowanie. Podobne belkowanie wieńczy gładkie ściany prezbiterium i zakrystii. Elewacja frontowa, zwieńczona trójkątnym szczytem, została uformowana w latach 1860 - 1864, po zlikwidowaniu wieży. Na jej osi znajduje się płytki, boniowany ryzalit. W strefie szczytu przechodzi on w występ z wnęką ujętą arkadą. Okna w nawie zamknięte są łukiem odcinkowym, w prezbiterium i zakrystiach półkolistym. Dach nad nawą jest dwuspadowy, nad prezbiterium zakończony półstożkiem, nad zakrystiami dwupołaciowe, wszystkie pokryte blachą. Nad nawą wznosi się nowa wieżyczka na sygnaturkę z latarnią.
Wewnątrz ściany nawy rozczłonkowane są filarami przyściennymi z jońskimi pilastrami. Pomiędzy nimi znajdują się półkoliście zamknięte wnęki z oknami w górze. Tęcza ma wykrój półkolisty. Chór muzyczny wsparty jest na trzech półkolistych arkadach filarowych z jońskimi pilastrami i klasycystycznym belkowaniem. Płaszczyzny ponad arkadami pokrywa klasycystyczna, stiukowa dekoracja (między innymi gałązki i wieńce laurowe ze wstęgami). Korpus nakryty jest sklepieniem kolebkowym z lunetami, pozostałe pomieszczenia stropami. Posadzka z białych i czarnych płyt marmurowych, ułożonych w szachownicę.
Pokrywająca wnętrze polichromia z lat 1860 - 1864 ma charakter późnobarokowy, być może nawiązuje do pierwotnej. Tworzą ją iluzjonistycznie malowane ołtarze. Główny ujęty jest trójkami kulisowo wysuniętych kolumn, po bokach malowane postaci św. św. Piotra i Pawła na kolumnowych postumentach. Dwa ołtarze boczne przy tęczy tworzą iluzjonistyczne, kanelowane pilastry, w zwieńczeniach aniołki trzymające atrybuty Chrystusa i Marii. W ołtarzach znajdują się także stiukowe elementy klasycystyczne (między innymi ramy obrazów). Nad łukiem tęczy jest malowane przedstawienie Trójcy Św. Na sklepieniach iluzjonistyczne podziały: w nawie ramowo-gurtowe, w prezbiterium kasetonowe z rozetami, ponadto motywy roślinne i zacheuszki.
W iluzjonistycznym ołtarzu głównym umieszczony jest obraz Chrystusa na krzyżu (XVIII wiek) i rokokowe tabernakulum (2. połowa XVIII wieku), w ołtarzach bocznych obraz Przemienienia Pańskiego i NMP Niepokalanie Poczętej (zapewne około połowy XIX wieku).
Na wyposażeniu jest między innymi procesyjny krucyfiks o charakterze barokowo-ludowym (XIX wiek); rokokowa puszka (2. połowa XVIII wieku); barokowy, gładki kielich (1719) z herbem Pobóg; rokokowy relikwiarz (2. połowa XVIII wieku); dwa drewniane krzyże ołtarzowe z 1. połowy XIX wieku.
Dzwonnica została wzniesiona zapewne współcześnie z cerkwią, odnowiona prawdopodobnie w latach 1860 - 1864. Po zniszczeniu w 1944 odbudowano ją w latach 60. XX wieku. Jest murowana z cegły i otynkowana, ośmioboczna. Na zewnątrz narożniki ujęte są przełamującymi się pilastrami. W czterech ścianach są wydłużone prześwity dzwonne zamknięte łukiem półkolistym. Dach wielospadowy o wklęsłych połaciach, z latarnią na szczycie.
Cmentarz przykościelny otoczony jest ceglanym, otynkowanym murem pochodzącym zapewne z XVIII wieku. Niegdyś z trzech stron był on przepruty owalnymi, leżącymi przeźroczami (obecnie zamurowane, od wewnątrz pozostały w charakterze wnęk). Z czwartej strony, od frontu mur jest podzielony na zewnątrz pilastrami i arkadowymi wnękami. Na osi kościoła znajduje się słupowa bramka z czterospadowymi daszkami.
źródła:
-
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T.VIII, z. 17 – Tomaszów Lubelski i okolice, Warszawa 1982
-
J. Niedźwiedź, E. Niedźwiedź, E. Stąsiek – Witkowska, Dzieje miejscowości gminy Telatyn, powiat tomaszowski, Telatyn [s.n.], 2011