Dzisiejsza data:

Kościół pod wezwaniem Św. Ducha w Kraśniku

           Pierwotny, drewniany kościół w Kraśniku został ufundowany wraz ze szpitalem w 1531 przez Jana Gabriela Tęczyńskiego. Znajdował się już poza murami miejskimi. Do 1631 był w rękach księży świeckich, od 1633 pod zarządem zakonu kanoników regularnych

           W latach 1758 – 1761 wybudowano nowy kościół, murowany i nowy szpital (drewniany), zapewne z fundacji Klemensa Zamoyskiego, ówczesnego ordynata lub jego matki Teresy Zamoyskiej. Świątynia została konsekrowana w 1761, była restaurowana przed 1915 i po 1945 – wówczas dobudowano kruchtę przed fasadą.

           Kościół jest położony na północny wschód od rynku, poza linią dawnych obwarowań miejskich, na wzgórzu, w otoczeniu drzew. Jest orientowany, barokowy, murowany z cegły i otynkowany. Nawa na zewnątrz ma rzut prostokąta, wewnątrz – wydłużonego ośmioboku wydzielonego od zachodu ściankami skośnych skarp, wprowadzonych częściowo do wnętrza. Prezbiterium jest nieco węższe od nawy, na rzucie zbliżonym do kwadratu. Na zewnątrz zamknięte łukiem odcinkowym, wewnątrz przedzielone prostą ścianą, która wyodrębnia właściwe, jednoprzęsłowe prezbiterium i niewielką, prostokątną zakrystię w części wschodniej. Od zachodu jest chór muzyczny. Pod nim, w północno-zachodnim narożniku niewielka lokalność mieszcząca klatkę schodową. Nawę od frontu poprzedza kruchta.

           Na zewnątrz naroża kościoła opięte są masywnymi skarpami, elewacje rozczłonkowane prostokątnymi płycinami. Po bokach fasady znajdują się półkoliście zamknięte nisze, pośrodku okno zamknięte łukiem koszowym. Szczyt rozczłonkowany jest pilastrami, ujęty spływami oraz wazonami, zwieńczenie zamknięte łukiem odcinkowym. Część środkową zdobi neogotycka płycina zamknięta łukiem w ośli grzbiet oraz Oko Opatrzności ponad nią. Dach nad nawą jest dwuspadowy, z sygnaturką, nad prezbiterium nieco niższy, trójpołaciowy, kryte blachą.

           Wewnątrz ściany nawy i prezbiterium rozczłonkowane są pilastrami podtrzymującymi odcinki belkowania, na które spływają sklepienia: w nawie lunetowe, w prezbiterium i ponad chórem kolebkowo-krzyżowe. Zakrystia ma sklepienie kolebkowe. Otwory okienne są prostokątne, w uszakowatych obramieniach, zamknięte łukiem odcinkowym. Taką samą formę ma otwór wejściowy prowadzący od wschodu do zakrystii.

           Ołtarze są rokokowe (2. połowa XVIII wieku), główny architektoniczny, z rzeźbami puttów oraz współczesnym obrazem Zesłania Ducha Św. Boczne mają formę bogatych ram wspierających się na mensach, w prawym znajduje się współczesny obraz św. Jana Nepomucena. Antepedia są rokokowe.

           Rokokowa ambona także pochodzi z 2. połowy XVIII wieku, w zwieńczeniu ma rzeźbę anioła z XVII wieku (?). Chór muzyczny jest drewniany, wsparty na dwóch słupach, z ażurową balustradą ożywioną hermami z XVII wieku (?). Dwa konfesjonały i ławka oraz komoda w zakrystii pochodzą z 2. połowy XVIII wieku. Feretron jest rokokowy (2. połowy XVIII wieku), z obrazem św. Walentego.

           Do zabytkowego wyposażenia należy barokowa monstrancja (około połowy XVIII wieku); dwa drewniane, rokokowe krzyże ołtarzowe (2. połowy XVIII wieku); cynowy, rokokowy lichtarz (2. połowy XVIII wieku).

           Na cmentarzu przykościelnym (do 1841 użytkowanym jako grzebalny) zachowały się kamienne nagrobki z 1. połowy XIX wieku: Ignacego Wincentego Skawińskiego (zm. 1839) – na cokole, zwieńczony tympanonem; Andrzeja Mazurkiewicza, z wazonem na cokole; Konstancji (bez nazwiska), w kształcie obelisku; anonimowy, z wazonem na postumencie. Przy kościele znajduje się także grób ks. Stanisława Zielińskiego, zamordowanego w 1944 przez funkcjonariuszy UB i zasłużonego dla świątyni ks. Jana Chmiela. Postawiono tu także replikę pomnika (oryginał znajduje się na dziedzińcu KUL w Lublinie) Jana Pawła II z kardynałem Stefanem Wyszyńskim.

           Obok kościoła stoi tzw. modrzewiowy dworek – budynek dawnego szpitala (aktualnie własność prywatna). Pierwotny został wystawiony w 1531 fundacji Jana Gabriela Tęczyńskiego. Obecny ma charakter późnobarokowy, pochodzi zapewne z 2. połowy XVIII wieku (według M. Nasiadki – z XVII wieku). Był przekształcany i restaurowany w XIX – XX wieku.

           Budynek, frontem zwrócony na południe, jest drewniany, oszalowany, na ceglanym podmurowaniu, parterowy. Ma rzut wydłużonego prostokąta. Elewacja frontowa rozczłonkowana jest pilastrami o stylizowanych kapitelach korynckich. Wejścia do sieni poprzedzają ganki wsparte na dwóch słupach, zwieńczone szczycikami o falistej linii spływów. Dach jest dwuspadowy, kryty papą.

           Wnętrze, nakryte stropem, zostało częściowo przebudowane, podzielone nowymi ściankami działowymi. Mieści dwie sienie na przestrzał przesklepione murowanymi łukami, nad nimi zbiorcze kominy. W części środkowej znajduje się obszerna prostokątna sala, w niej klasycystyczny kominek (XVIII/XIX wiek). W jednej z izb bocznych zachował się analogiczny piec.

                                                                        Opracowała Marta Goździk

Źródła:

1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VIII, z. 9 – powiat kraśnicki, Warszawa 1961

2. M. Nasiadka, Powiat kraśnicki. Leksykon krajoznawczy, Kraśnik 2010

Grafika losowa