Kościół pod wezwaniem NMP i św. Łukasza w Surhowie
Pierwsze zachowane wzmianki o kościele parafialnym w Surhowie, noszącym niegdyś wezwanie Najświętszej Panny Marii, pojawiają się w źródłach z końca XVI wieku.
Pierwsze dwa kościoły parafialne były drewniane. Jeden wybudowano pod koniec wieku XVI, a w latach 1675–1676 na jego miejscu ustawiono drugą świątynię (z fundacji Marianny i Stanisława Brzezickich), którą rozebrano w 1820 roku. Trzecia świątynia – zachowana do dziś – pochodzi z lat 1820–1824. Ufundowali ją Paweł Cieszkowski, poseł na sejm, wraz z żoną Zofią z Kickich – ówcześni właściciele Surhowa. W roku 1876, dzięki staraniom ówczesnego proboszcza księdza Hipolita Kuleszy, kościół został powiększony i przebudowany. W tym czasie zbudowano też wieżę kościelną.
Kościół był restaurowany w latach 1920 i 1936. W latach 1973-1974 wykonano gruntowny remont z zewnątrz (tynki, pokrycie dachu, przerobienie drzwi i okien). W latach 1981-1982 nastąpiła renowacja wnętrza razem ze złoceniem ołtarzy, ambony i chrzcielnicy.
Obecna świątynia, pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i Św. Łukasza, to przykład XIX-wiecznej architektury klasycystycznej. Budynek posadowiony jest na rzucie prostokąta, pokryty dwuspadowym dachem z blachy, murowany z otynkowanej cegły, orientowany. Dość skromną dekorację zewnętrznej elewacji stanowią pilastry w narożach zachodniej fasady i trójkątny fronton, zwieńczający fasadę wschodnią. Dzisiejszy wygląd świątyni zawdzięczamy licznym przebudowom i restauracjom. W ich wyniku kościół zatracił swój pierwotny, salowy charakter i został powiększony. Dobudowano również kwadratową, trzykondygnacyjną wieżę z kruchtą w przyziemiu, która zastąpiła wcześniejszy kolumnowy portyk, a wewnątrz postawiono ściany wydzielające prezbiterium. Zmieniono też ułożenie głównego i bocznych ołtarzy i dodano wiele zachowanych do dzisiaj, dekoracyjnych elementów.
Kościół jest jednonawowy, przekryty stropem. Na szczególną uwagę zasługuje prezbiterium z charakterystycznymi, zaokrąglonymi narożnikami, zdobionymi półkolumnami toskańskimi i wydzielonymi po obu stronach zakrystiami z lożami na piętrze.
Wewnątrz są trzy ołtarze z drzewa sosnowego i lipowego.
Na wschodniej ścianie prezbiterium mieści się bardzo dekoracyjny ołtarz główny, podzielony złoconą kolumnadą. W jego centrum znajduje się słynący łaskami obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Łukaszem jako pośrednikiem Łask. Najstarsze zachowane źródła, w których został on wzmiankowany, pochodzą z 1666 roku. Wizerunek – przeniesiony w 1764 roku z kaplicy w pobliskiej Łukaszówce – jest pamiątką wielowiekowej tradycji związanej z objawieniem się Madonny i św. Łukasza, która rokrocznie ściąga do Surhowa rzesze pielgrzymów. Poświadczają to liczne, zebrane w kościele wota dziękczynne.
Namalowany przez nieznanego artystę obraz przedstawia scenę cudownego objawienia. Z okresu późnego baroku pochodzą: złocona korona i sukienka Jezusa, złocona korona i srebrna sukienka Maryi, srebrne korona i pas św. Łukasza. Na zasuwie mieści się obraz Przemienienia Pańskiego. W niszach stoją na postumentach figury apostołów.
Oprócz ołtarza głównego w surhowskim kościele znajdują się jeszcze dwa boczne ołtarze, utrzymane w stylu neobarokowym. W prawym podziwiać możemy obraz Matki Bożej Różańcowej i figurę Matki Bożej Fatimskiej,
a w lewym – krucyfiks z Chrystusem ukrzyżowanym.
Na wyposażenie świątyni składają się również XIX-wieczne obrazy Nawiedzenia Najświętszej Panny Marii i nawrócenia Szawła (malarza Mikołaja Montiego)
oraz pochodzące z tego samego wieku rzeźby św. Józefa z Dzieciątkiem, św. Piotra i św. Pawła, a także inne cenne przedmioty liturgiczne i detale architektoniczne z XVIII i XIX wieku.
Ściany świątyni podzielone są dekoracyjnymi pilastrami, zwieńczonymi profilowanym gzymsem. Od strony zachodniej znajduje się chór muzyczny wsparty na dwóch potężnych kolumnach. Mieszczą się tam zabytkowe, 10-głosowe organy.
Świątynia posadowiona jest na wzgórzu, u dołu którego płynie rzeka Wojsławka. Dzięki temu budowla zdaje się górować nad otaczającą okolicą. Do kościoła prowadzą schody przecinające pas zieleni. Zieleń wypełnia też teren przykościelny, obsadzony w czasie jednego z remontów kilkudziesięcioma lipami, z których wiele zachowało się do dziś.
Całość otoczona jest murem z czterema kapliczkami w narożach.
Są to XIX-wieczne, klasycystyczne budowle przekryte dwuspadowymi daszkami i zwieńczone trójkątnie, z arkadowymi wnękami skierowanymi ku świątyni.
opracowała Justyna Kozłowska
zdjęcia marzec 2020 rok
źródła:
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t VIII, zeszyt 7, powiat Krasnostawski, Warszawa 1982
