Kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej w Terespolu
Parafia rzymskokatolicka w Terespolu została erygowana w 1697 roku
Wzniesiono wówczas drewniany kościół, ufundowany przez nowego właściciela dóbr, Józefa Bogusława Słuszkę (który nadał dotychczasowej wsi Błotków prawa miejskie i nową nazwę) oraz jego żonę Teresę z Gosiewskich. Był on usytuowany naprzeciwko istniejącego wówczas pałacu. Do 1797 roku kościołem administrowali o.o. dominikanie (osadzeni w klasztorze wybudowanym równocześnie z nim). W 1827 roku oba budynki spłonęły w wielkim pożarze Terespola. Klasztor odbudowano, kościół zaczęto, ale na przeszkodzie stanęło powstanie listopadowe. Drewno przeznaczone na ten cel zostało zarekwirowane przez Rosjan do odbudowy spalonych mostów na Bugu. W 1834 roku prace przy powstającym kościele ostatecznie przerwano w związku z planem budowy Twierdzy Brzeskiej i wobec tego przeniesienia Terespola w inne miejsce.
Koleiny kościół parafialny, według projektu architekta Pawła Jabłońskiego, budowniczego powiatu siedleckiego, stanął już w nowym miejscu (po przeniesieniu osady), został ukończony w 1863 roku. Budynek klasztoru dominikanów już nie powstał, gdyż w 1864 roku zakon został skasowany. W ramach represji za pomoc unitom, w 1890 roku (za S. Jadczakiem), po kilkuletnim odwlekaniu przez proboszcza nakazu władze ostatecznie zamknęły kościół, parafia została skasowana (wiernych przyłączono do Malowej Góry). Wznowiła ona działalność w 1906 roku, po ukazie tolerancyjnym.
W latach 1981–1985 kościół, za mały już na potrzeby parafii, został rozbudowany według projektu architekta Tadeusza Witkowskiego z 1976 roku. Do zachodniej elewacji dobudowano prostokątną nawę z wieżą. W latach 2000–2002 nastąpiła dalsza rozbudowa, według projektu architekta Jerzego Filipowskiego. Od wschodu dodano nowe prezbiterium z dwiema zakrystiami po bokach a korpus został powiększony o nawy boczne. W 2005 roku przed fasadą pojawiła się arkadowa loggia (w stylistyce naw bocznych).
Obecnie kościół jest orientowany, murowany i otynkowany (z wyjątkiem prezbiterium oraz naw bocznych i loggi – częściowo pozostawionych w surowej cegle), wieża żelbetowa. Budynek ma plan zbliżony do prostokąta, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, transeptem (który tworzy wtopiony weń poprzecznie budynek pierwotnego kościoła) i kwadratową wieżą w północno-zachodnim narożu nowej nawy. Relikty XIX-wiecznego budynku to dawna fasada (w której znajduje się boczne wejście do obecnego kościoła) od północy oraz prezbiterium, stanowiące kaplicę południową. Pozostałości te są neoromańskie. Na osi dawnej fasady wtopiona jest dwukondygnacyjna wieża na planie kwadratu. W przyziemiu znajduje się wejście ujęte półkoliście zamkniętym portalem z dwiema kolumienkami toskańskimi. Nad nim fragment wyłamanego gzymsu z fryzem arkadkowym, powyżej okulus, w drugiej kondygnacji para okien zamkniętych półkoliście (biforium). Dawne prezbiterium zamknięte jest trójbocznie, z oculusem na osi i wydłużonymi, półkoliście zamkniętymi oknami w po bokach.
W kościele zachowały się późnoklasycystyczne ołtarze (około 1863 rok), w formie półkolistej, filarowej arkady na wysokim cokole. W ołtarzu w kaplicy południowej (dawniej głównym) znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Kodeńskiej z 3. ćwierci XIX wieku. W lewym ołtarzu bocznym jest nowy obraz Miłosierdzia Bożego, w prawym barokowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (około 1700 roku) – pierwotnie półpostaciowy, powiększony w 1863 lub 1896 roku przez przedłużenie metalowej sukienki z XVIII/XIX wieku. Sukienka jest prymitywna, z rokokowym ornamentem o motywach girland i gałązek różyczek oraz rozrzuconych rocaille'ów, nad głowami postaci mosiężne korony z XIX wieku.
Część wyposażenia jest neogotycka: dwa konfesjonały z XIX/XX wieku i feretron z początku XX wieku, z płaskorzeźbami Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i Chrystusa niosącego krzyż. Drugi, przeniesiony z kościoła w Czarnawczycach w dawnym powiecie brzeskim (obecnie na Białorusi), jest eklektyczny (2. ćwierć XX wieku), z obrazami Matki Boskiej Częstochowskiej i Najświętszego Serca Jezusa. W kościele znajduje się także obraz Trójcy Świętej w tradycji barokowej (1863 rok, sygn. I[Ignacy lub Jerzy] Urbański z Lublina); barokowa rzeźba Chrystusa trynitarskiego (3. ćwierć XVIII wieku), polichromowana, naturalnej wielkości, przywieziona w 1945 roku z kościoła parafialnego w Zbirogach (w dawnym powiecie brzeskim, obecnie na Białorusi), być może pochodząca z kościoła trynitarzy w Brześciu; krucyfiks późnoklasycystyczny (2. połowa XIX wieku), niegdyś umieszczony w ołtarzu bocznym; krucyfiks o charakterze późnobarokowym (XVIII/XIX wiek) i procesyjny, rokokowy (2 połowa XVIII wieku).
Wśród sprzętów liturgicznych jest między innymi kielich neogotycki (sprzed 1851 roku), z ażurowym koszyczkiem o motywach maswerków i wici winnej latorośli oraz trzonem w kształcie sześciościennego filara z laskowaniem a także kielich neoromański (po 1931 roku), z kolistą stopą dekorowaną motywem czterech równoramiennych krzyży w kołach.
Opracowała Marta Goździk
źródła:
H. Danczowska, Architekt Tadeusz Witkowski (1904-1986). Kalendarium życia i twórczości, Lublin 2009
S. Jadczak, Gmina Terespol X–XXI wiek, Lublin 2007
Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006
