Dzisiejsza data:

Choć nie jest tak okazały, jak te w Lubartowie, Chełmie czy Włodawie, późnobarokowy kościół w Baranowie wraz z bramą-dzwonnicą i ogrodzeniem tworzy ciekawy zespół architektoniczny.

          Pierwszy, drewniany kościół pojawił się tu w momencie, gdy Baranów otrzymał prawa miejskie (miasto założył w 1544 Piotr Firlej z Dąbrowicy). Parafię erygowano w 1549 roku. Kościół ten służył katolikom zaledwie kilka lat. Kolejny z Firlejów, Mikołaj, przeszedł na kalwinizm a parafię zmienił w gminę innowierczą. Po jego śmierci (1588) gmina ta funkcjonowała jeszcze przez kilka lat, ale w końcu upadła. Kolejni właściciele Baranowa, Mikołaj i Andrzej Ponętowscy (już katolicy), rozpoczęli odbudowę świątyni. Konsekrowano ją w 1612 roku. Prawdopodobnie między 1603 a 1650 powstała tuż obok murowana kaplica. Pod koniec XVII wieku stan techniczny kościoła był już bardzo zły, remont się nie opłacał. Jego funkcję przejęła kaplica a drewnianą ruinę w połowie XVIII wieku rozebrano.

          Nowy, murowany już kościół wzniósł z prywatnych funduszy (darowizna 50 000 zł) ówczesny proboszcz baranowski, ksiądz Tomasz Kuński. Budowa trwała 17 lat (1764 - 1781, data początkowa widnieje na murze dzwonnicy). Fundator po śmierci (zm. w 1788) został pochowany w krypcie pod prezbiterium. Konsekracji - mimo, że kościół nie był jeszcze całkowicie ukończony - dokonano w 1779 roku. Między 1873 a 1921 wnętrze zostało ozdobione dekoracją malarską (bez większej wartości artystycznej). Kościół nie uległ zniszczeniom na przestrzeni lat, włącznie z II wojną światową - choć wtedy Niemcy zabrali dzwony. Nowe w 1961 ufundowali parafianie. W 1973 przeprowadzono generalny remont świątyni.

          Kościół św. Jana Chrzciciela w Baranowie jest orientowany, w rzucie podłużny (długość około 30 m, szerokość 16,43 m). Składa się z trójprzęsłowej, prostokątnej (z zaokrąglonymi narożami) nawy i nieco węższego, o tej samej wysokości prezbiterium, zakończonego półkoliście. Do obu stron prezbiterium przylegają niższe, prostokątne przybudówki - od południa jednokondygnacyjny skarbczyk, od północy dwukondygnacyjna zakrystia. Do nawy od zachodu - kruchta i klatka schodowa prowadząca na chór. Dach nad nawą jest dwuspadowy, nad prezbiterium dwuspadowy przechodzący w półstożek. Nad skarbczykiem półkopertowy, nad zakrystią kopertowy.

          Dekoracja architektoniczna na zewnątrz kościoła oparta jest na systemie pilastrów, półpilastrów i pseudopilastrów, które dzielą ściany w pionie. Ozdobę poziomą stanowi szczytowy gzyms obiegający budynek wokoło oraz cokół. Fasada jest jednokondygnacyjna, trójosiowa, o linii rzutu wklęsło-wypukłej, z zaokrąglonymi narożami. Na osi fasady, pomiędzy dwiema półkolumnami na planie łuku, znajduje się portal główny z drzwiami wejściowymi, zamkniętymi od góry łukiem odcinkowym. Nad portalem usytuowane jest „wielkie okno” zakończone półkoliście. Po obu bokach fasady umiejscowiono mniejsze, boczne wejścia.

          Fasada ma też ozdobny szczyt - posadowiony na cokole w formie balustrady, podzielony parą półkolumn na planie łuku. W partii środkowej ma on postać aediculi (płytkiej wnęki), po bokach spływy wolutowe. Zwieńczony jest sygnaturką - prostokątną wieżyczką ze ściętymi narożnikami, arkadowymi prześwitami i hełmem. Nieco bardziej skromny szczyt znajduje się między ścianą nawy a prezbiterium.

          Boczne elewacje tworzą przęsła oddzielone od siebie parą pseudopilastrów. W każdym przęśle znajduje się prostokątne okno, szeroko rozglifowane, zakończone półkoliście. W przybudówkach okna są mniejsze, prostokątne.

          Wewnątrz kościoła ściany boczne naw podzielone są na odcinki pseudopilastrami (w większości podwójnymi), tworzą one wraz z gierowaniem linię wklęsłą. W każdym takim odcinku mieści się arkadowa wnęka, nad nią okno. Sklepienie w nawie jest żaglowe. Łuk tęczowy pomiędzy nawą a prezbiterium ma kształt półelipsy. Ściany boczne prezbiterium podzielone są na dwa przęsła przez pojedyncze pilastry. Chór ma wypukłą balustradę.

          W kościele znajdują się trzy ołtarze: główny w prezbiterium (z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej z Dzieciątkiem) i dwa boczne, umieszczone w zaokrąglonych narożnikach nawy. Ozdobę ołtarza głównego (ceglano-drewnianego, pokrytego stiukiem) stanowią potrójne kolumny po obu bokach i zwieńczenie ujęte w spływy wolutowe. Ołtarze boczne są ujęte każdy w dwie kolumny.

          Warte uwagi są snycerskie (rzeźbione w drewnie) elementy wyposażenia. Tabernakulum (złocone, koniec XVII wieku) prezentuje prawdopodobnie wpływ Tylmana z Gameren. Bardzo podobne, wykonane według projektu Tylmana właśnie, znajduje się w kościele w Klementowicach. Jest jeszcze ambona (koniec XVIII wieku) - polichromowana i złocona, z baldachimem w kształcie muszli oraz barokowo-klasycystyczna (koniec XVIII wieku) chrzcielnica w kształcie kielicha, również polichromowana. Do tego barokowo-klasycystyczne (prawdopodobnie z końca XVIII wieku) konfesjonały, z wypukłymi drzwiczkami i spływowymi uszakami w ściankach bocznych. Są one zdobione motywami roślinnymi w stylu Ludwika XVI-go. W prezbiterium stoją dwie ławki kolatorskie z końca XVIII wieku.

          Wśród obrazów w ołtarzach bocznych znajdują się XVIII-wieczne: świętego Antoniego Padewskiego i św. Józefa z dzieciątkiem. W arkadowych niszach nawy wiszą cztery duże obrazy w bogato zdobionych rokokowych ramach, w tym trzy XVIII-wieczne. Są to płótna przedstawiające ofiarowanie Jezusa w świątyni (nieznanego autora, prawdopodobnie ze szkoły flamandzko-włoskiej), świętego Piotra i świętego Pawła. Wizerunek św. Antoniego pochodzi z początku XX wieku, prawdopodobnie zastąpił zniszczone, starsze płótno. Murowana brama-dzwonnica, usytuowana na osi fasady kościoła (wbudowana w mur ogrodzenia), ma masywną, przysadzistą bryłę. Jest prostokątna, w części środkowej dwukondygnacyjna - w dole znajduje się brama, na piętrze dzwonnica z arkadowymi prześwitami w każdej ścianie. Przykryto ją pseudokopułą zwieńczoną pseudolatarnią. Podzielona jest wzdłuż pseudopilastrami, na każdej ścianie w belkowaniu na osi umieszczone są medaliony. Dach nad częściami bocznymi dzwonnicy jest jednospadowy, ze spływami wolutowymi po bokach. W murowany parkan od strony północnej i południowej wbudowano po dwie kapliczki z arkadowymi niszami.

          Pod względem stylu kościół w Baranowie to zasadniczo późny barok, ale ma też elementy niebarokowe. Należy do nich m.in. wertykalizm (nadmierne wydłużenie) fasady wzmocniony sygnaturką na jej osi czy kształt szczytu oddzielającego nawę od prezbiterium. Wieżyczki na obu szczytach zbliżone są do tych występujących na kościołach wzniesionych w stylu tzw. renesansu lubelskiego. Adam Piesio zaliczył baranowską świątynię do prowincjonalnych polskich kościołów późnobarokowych, powstałych pod wpływem budownictwa południowoniemieckiego i czeskiego. Podobne do niej są dwie inne: kościół w Stróży (koło Kraśnika) z 1760 (na planie trójkąta, ale z identycznym podziałem fasady) oraz kościół w Puchaczowie (1786). Piesio wskazuje też na Józefa Gringenbergera jako przypuszczalnego architekta kościoła w Baranowie, ale brak na to jednoznacznych dowodów.

Źródła:

1. Robert Berliński, Baranów - historia kościoła (praca mgr)

2. Adam Piesio, Późnobarokowy kościół w Baranowie nad Wieprzem, „Roczniki Humanistyczne KUL” 1965, Tom XIII, z. 4

Grafika losowa