Dzisiejsza data:

Cerkiew unicka w Żeszczynce (data erekcji nieznana) została uposażona w latach 20-tych XVIII wieku przez Władysława Jozafata Sapiehę, wojewodę brzeskolitewskiego, ówczesnego właściciela wsi.

          W 1791 powiększono ją o zachodnie przęsło nawy i babiniec. Uszkodzona przez pożar w 1865, od 1875 prawosławna, w 1919 zamieniona została na kościół rzymskokatolicki. Remontowana m. in. w 1926 i w latach 40-tych (wtedy dachy kościoła i dzwonnicy pokryto blachą, przerobiono wieżyczkę na sygnaturkę, częściowo zatarte zostały cechy stylowe budynku). Ostatnią, kompleksową renowację zakończono w 2004 roku. Parafii przypadł za nią w udziale Laur Konserwatorski (doroczna nagroda Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków).

          Jest to budynek orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej (zrąb z bali sosnowych) wzmocnionej lisicami, obustronnie oszalowany. Strop ma belkowy z deskowym, płaskim dolnym pułapem. Więźbę dachową krokwiowo-jętkową, podłogi deskowe.

          W rzucie ma kształt mocno wydłużonego prostokąta. Wnętrze, kiedyś trójdzielne (z wyodrębnionym prezbiterium, nawą i babińcem), obecnie jest salowe, bez wewnętrznych podziałów. Krótka partia prezbiterialna wydzielona jest podwyższeniem podłogi. Na tle zachodniej ściany nadwieszony jest głęboki chór muzyczny, wsparty na dwóch słupach. „Kruchta” pod nim w całości otwiera się na nawę. Od północy do korpusu świątyni przylega prostokątna, narożna zakrystia. Dach nad korpusem jest trójpołaciowy, o wspólnej kalenicy, z wieżyczką na sygnaturkę pośrodku, zwieńczoną baniastym hełmem z latarnią. Nad zakrystią daszek pulpitowy, nad wejściem do świątyni – trzyspadowy, wsparty na ozdobnych kroksztynach. Wszystkie dachy kryte blachą. Okna w ścianach nawy i zakrystii są prostokątne, w części prezbiterialnej – zakończone półkoliście. Nad wejściem do kościoła jest okno półkoliste. Wszystkie okna mają szerokie obramienia z desek. Wokół kościoła, u szczytu ścian, biegnie profilowany gzyms. Daszki nad wejściem głównym i bocznym mają ozdobny, drewniany lambrekin. Według typologii drewnianej architektury sakralnej dokonanej przez Jana Góraka świątynia w Żeszczynce należy do cerkwi typu bezwieżowego.

          Ołtarz główny jest regencyjny (1 połowa XVIII wieku), z barokowym krucyfiksem w środku. Ołtarze boczne są rokokowe (2 połowa XVIII wieku), w zwieńczeniach mają promieniste glorie adorowane przez putta. W lewym znajduje się XVIII-wieczny obraz Matki Boskiej Hodegetrii Jerozolimskiej, w prawym – ikona Chrystusa Pantokratora z tego samego okresu.

          Do zabytkowego wyposażenia świątyni należy jeszcze m. in. rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego w tradycji gotyckiej (XVI - XVII wiek) i rzeźby barokowe, XVIII- wieczne: pary aniołów, dwóch niezidentyfikowanych świętych i płaskorzeźbiona głowa Chrystusa. Jest klasycystyczna (koniec XVIII wieku) monstrancja, dwie puszki: wczesnobarokowa i klasycystyczna oraz barokowy pacyfikał. W zakrystii dwie barokowe korony z ikony Matki Boskiej Jerozolimskiej (z ołtarza bocznego) i dwa ornaty – z końca XVIII wieku i 2 połowy XIX wieku. Ten drugi ufundowany przez sędziego Chróścielewskiego (napis fundacyjny). Do tego dokument z 1791 z podpisem i pieczęcią króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

          Stojąca przed kościołem dzwonnica pochodzi zapewne z tego samego okresu. Jest drewniana, oszalowana, na rzucie kwadratu, dwukondygnacyjna. Dolna kondygnacja ma konstrukcję zrębową, górna, znacznie węższa – słupowo-ramową. W każdej ścianie górnej kondygnacji znajdują się po dwa prostokątne otwory dzwonowe, w szerokich obramieniach z desek i z żaluzjami. Obie kondygnacje przedziela wydatny daszek okapowy, całość wieńczy dach namiotowy, oba są kryte blachą. Wokół dzwonnicy, pod dachem, biegnie wieńczący, profilowany gzyms. Wewnątrz znajduje się tabernakulum szafkowe z ołtarza głównego oraz barokowe rzeźby dwóch świętych, trzech puttów (aniołków) i dwóch główek puttów.

Źródła:

1. Jan Górak, Typy i formy drewnianej architektury sakralnej Lubelszczyzny [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1987, z. 3-4

2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006

3. Janusz Maraśkiewicz, Aneta Semeniuk, Drewniane budownictwo sakralne. Powiat Biała Podlaska, Lublin 2001

Grafika losowa