Dzisiejsza data:

W 1897 spłonął w Malowej Górze drewniany kościół parafialny, ufundowany w 1782 przez Adama Czartoryskiego.

          Władze carskie nie pozwoliły ani na jego odbudowę, ani na postawienie nowego. Do 1900 odprawiano więc nabożeństwa w ocalałej z pożaru dzwonnicy. Wtedy parafia została skasowana. Dopiero po ukazie tolerancyjnym z 1905 można było starać się o pozwolenie na wskrzeszenie parafii i budowę kościoła. Rozpoczęto ją w 1906 według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. Sfinansowana została (także wyposażenie świątyni) przez właścicieli okolicznych majątków i włościan. Kościół konsekrowano w 1909 roku.

Podczas I wojny światowej wycofujący się Rosjanie wysadzili wieżę. Zniszczenia naprawiono do 1922, ale odbudowana wieża była prawie o połowę niższa. Kościół stracił przez to proporcje i sprawia wrażenie dosyć przysadzistego. W 1927 zamontowano organy. Murowane ogrodzenie, tak jak kościół w stylu neogotyckim, powstało w 1930 roku.

Kościół w Malowej Górze jest orientowany. Korpus ma halowy, trójnawowy, mocno wydłużony (nawy pięcioprzęsłowe). Od wschodu przylega do niego prostokątne prezbiterium z trójbocznym zamknięciem. Przy jego południowym boku znajduje się kaplica, przy północnym zakrystia. Prezbiterium ma szerokość i wysokość nawy głównej, zakrystia i kaplica – naw bocznych. Nad zakrystią umieszczona jest loża-empora, połączona prześwitami z prezbiterium i nawą boczną.

Od frontu do korpusu przystawiona jest masywna, czworoboczna wieża, po jej obu stronach dwa budyneczki mieszczące kruchty boczne. Wieża jest czterokondygnacyjna, ma szerokość nawy głównej, jest dwukrotnie wyższa od korpusu nawowego. Przykrywa ją namiotowy dach o ośmiu, łukowato wygiętych połaciach. Korpus nawowy i prezbiterium nakryte są wspólnym, dwuspadowym dachem (nad zakończeniem prezbiterium przechodzi on w dach trójpołaciowy). Nad kruchtami bocznymi dachy dwupołaciowe.

Kościół jest zbudowany z czerwonej cegły i posadowiony na granitowym cokole. Elewacje pozostawiono w surowej cegle, jasnym tynkiem pokryto jedynie pola dekoracyjnych blend. Dekorację elewacji, oprócz ostrołukowych blend, stanowią profilowane gzymsy podokienne oraz takie same, ale wsparte na kroksztynach, gzymsy koronujące. Mury kościoła podtrzymują uskokowe skarpy (w większości z ostrołukową, tynkowaną na biało blendą).

Wszystkie otwory wejściowe (trzy w fasadzie i jeden w ścianie zakrystii) są ostrołukowe. Wejście główne znajdujące się na osi fasady, w dole wieży, ujęte jest w ostrołukowy portal z uskokowo profilowanymi ościeżami oraz kolumienkami o pseudokorynckich kapitelach. Powyżej portalu umieszczona jest ostrołukowa loggia, ujęta od góry wimpergą (trójkątnym szczytem), a po bokach ślepymi, oktogonalnymi pseudowieżyczkami. Ma ona betonową balustradkę z prostokątnymi prześwitami. Pośrodku loggi znajduje się figura Maryi, a w głębi duże, ostrołukowe okno. Okna w kościele są ostrołukowe, z ceglanymi ramami, które w zwieńczeniach przybierają kształt maswerków. Prześwity w wieży są ostrołukowe i okrągłe.

Wewnątrz nawę główną oddzielają od bocznych (dwukrotnie węższych) wiązkowe filary, o przekroju koła i na wysokich, ośmiobocznych cokołach. Ich odpowiednikiem w nawach bocznych są przyścienne półkolumny o pseudokorynckich kapitelach. Prezbiterium wydaje się przedłużeniem nawy głównej, od której oddziela je tylko nieznaczne (o jeden stopień) wyniesienie posadzki oraz lekkie przewężenie ostrołukowej arkady tęczowej. Podobnie oddzielona jest kaplica przy prezbiterium od południowej nawy bocznej. W przyziemiu wieży mieści się kruchta główna, wyżej loża chóru muzycznego, a nad nią dwukondygnacyjna dzwonnica. Kruchta połączona jest z nawą główną szerokim, prostokątnym przejściem, a chór muzyczny – ostrołukową arkadą poprzedzoną płytkim balkonem. Balkon ma pełną balustradę udekorowaną fryzem z prostokątnych blend o trójlistnych, ostrych zwieńczeniach.

W korpusie nawowym, prezbiterium, kaplicy, zakrystii i loży sklepienia są krzyżowo-żebrowe, w absydzie gwiaździste. Kruchty boczne mają płaskie sufity, kruchta główna i loża chóru muzycznego nad nią mają sklepienia krzyżowe. Przęsła sklepienne w nawach rozdzielone są ostrołukowymi gurtami. Ściany i sklepienia są białe (w prezbiterium na filarach zgeometryzowana polichromia), a żebra, gurty, filary międzynawowe i przyścienne – jasnokremowe. Posadzka wyłożona jest marmurowymi płytami.

Brama w ogrodzeniu kościelnym, naprzeciw głównego wejścia do świątyni, jest murowana z czerwonej cegły i nie tynkowana. Dwukondygnacyjna, w dole wzmocniona uskokowymi skarpami i przepruta ostrołukowym przejazdem. W górze ma dekoracyjne zwieńczenie utworzone przez trzy ścianki z ostrołukowymi prześwitami, trójkątnymi szczycikami oraz czworobocznymi pseudowieżyczkami. W środkowej części zwieńczenia figura Maryi.

Wyposażenie kościoła również jest neogotyckie. Drewniany ołtarz główny ufundowany został przez Lubomira Dymszę (właściciela Nepli) i jego żonę Zofię z Kierbedziów. Znajdujący się w nim obraz Przemienienia Pańskiego to kopia dzieła Rafaela, wykonana we Włoszech. Podobne w charakterze są ołtarze boczne, ambona, prospekt organowy, stalle, konfesjonał, feretron, stacje Drogi Krzyżowej.

W pobliżu kościoła stoi murowana plebania w stylu dworkowym (1913). Murowana z cegły i otynkowana, na planie prostokąta. Elewacje frontowa i tylna są siedmioosiowe, z czterokolumnowymi portykami, boczne trójosiowe. Wnętrze dwutraktowe, w pokojach sufity na fasetach, zachowane piece. Jest też starszy (koniec XIX wieku), drewniany dom parafialny.

We wsi jest również zabytkowy cmentarz rzymskokatolicki z drewnianą kaplicą z końca XVIII wieku – dawną dzwonnicą (tą, która służyła za kościół w okresie budowy). Ma ona konstrukcję słupowo-ramową, jest oszalowana. Na planie kwadratu, dwukondygnacyjna, z węższą, ośmioboczną górną kondygnacją. W elewacji południowej drzwi, w bocznych trójkątne okna. Dach ostrosłupowy, kryty blachą. Na cmentarzu jest kilka żeliwnych nagrobków z 2 połowy XIX wieku oraz nagrobek Szymona Laszkiewicza, właściciela dóbr Kobylany (zm. 1894) – z czarnego marmuru, w formie krzyża na wysokim postumencie.

Źródła:

  1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006

  2. Jerzy Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998

Grafika losowa