Dzisiejsza data:

Pierwszy kościół rzymskokatolicki w tym miejscu został ufundowany około 1465 przez biskupa Jana Łosowicza jako parafialny. W 1602 przekazany świeżo przybyłym do Janowa o.o. dominikanom. Spalony podczas najazdu Bogusława Radziwiłła w 1657 roku.

            Obecny wzniesiono w latach 1790 - 1801 dzięki staraniom Cypriana Gronostajskiego, przeora dominikanów. Między 1841 a 1853 przeprowadzono remont i wybudowano dwa ołtarze boczne. W 1867 kościół został przekazany unitom, w 1874 przejęty na cerkiew prawosławną. Poszerzono wtedy prezbiterium i wybudowano wolnostojącą, murowaną dzwonnicę. Podczas I wojny światowej świątynię zajęło wojsko niemieckie na szpital polowy, następnie magazyn zboża. W 1918 odzyskali ją katolicy.

            Kościół św. Jana Chrzciciela stoi na wschód od rynku miejskiego, na cmentarzu otoczonym kamienno-ceglanymmurem.Jest orientowany, murowany z cegły i otynkowany, w stylu klasycystycznym. Częściowo podpiwniczony, z kryptami, osobna znajduje się pod prezbiterium. Ma plan prostokąta, w który wpisana jest nawa o narożach zaokrąglonych we wnętrzu i kruchta z dwoma pomieszczeniami po bokach. To od północy, elipsoidalne, mieści kaplicę, to od południa, prostokątne, przedzielone wzdłuż - schody na chór muzyczny i strych. Prezbiterium jest prostokątne.

            Na osi fasady znajduje się wysoki, wgłębny, dwukolumnowy portyk toskański. Boczne części fasady są boniowane, w połowie wysokości rozdzielone szerokim, gładkim pasem ujętym w płaskie gzymsy. Nad częścią środkową wznosi się trójlistny szczyt z kolistą płyciną, zwieńczony krzyżem. Pochodzi on z czasu przebudowy kościoła na cerkiew (przedtem szczyt zdobiła zapewne schodkowa attyka). Otwór wejściowy zamknięty jest półkoliście, w profilowanej opasce. Jak zaznacza A. Jodłowski, rozwiązanie fasady wyprzedza o dobre 20 lat jeden z projektów Chrystiana Piotra Aignera. Elewacje boczne są pięcioosiowe, tylna trójosiowa, bez podziałów, zwieńczone uproszczonym belkowaniem. Dach dwuspadowy, ze skośną połacią od strony szczytu fasady, pobity blachą.

            Wewnątrz ściany nawy zwieńczone są gzymsem, podzielone uskokowymi arkadowymi wnękami na filarach. Filary mają kapitele z odcinka belkowania, opięte są pilastrami o wolutowych głowicach. We wnękach znajdują się półkoliście zamknięte okna, analogiczne, mniejsze w prezbiterium, na osi zamknięcia prezbiterium jest rozglifione okno koliste. Od zachodu jest chór muzyczny z balkonem o żeliwnej balustradzie, pod nim drewniana, przeszklona kruchta. Wnętrze kryte jest stropem.

            Wyposażenie kościoła częściowo jest pocerkiewne i szczątkowo z XVIII wieku. Ołtarz główny jest prowizoryczny, z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej (zapewne XVII-wiecznym) w sukience z 2 połowy XVII wieku, srebrnej, trybowanej i grawerowanej, częściowo złoconej, ze złoconymi koronami. Ołtarz boczny jest neoklasycystyczny (zapewne po 1919), z nowym obrazem Miłosierdzia Bożego.

            Na wyposażeniu są też m.in. eklektyczne, pięcioramienne świeczniki (koniec XIX wieku), o trzonach w kształcie puttów stojących na okrągłych podstawach z czarnego marmuru i ramionach w kształcie wici roślinnej wyrastającej z kielichów kwiatów lub rogów obfitości. Do tego drewniane lichtarze o charakterze barokowym (XVIII wiek), obraz św. Magdalena pokutująca (1 połowa XVIII wieku), Wskrzeszenie Piotrowina (koniec XVIII wieku), św. Jan Chrzciciel (XVIII/XIX wiek), obrazy XIX-wieczne, krucyfiks procesyjny o charakterze barokowym (XVIII/XIX wiek).

            Na osi kościoła od zachodu (zasłania fasadę od strony rynku) stoi murowana brama-dzwonnica. Wzniesiona została około 1874 w stylu bizantyjskim, po przejęciu kościoła przez rząd carski. Jest murowana z cegły i otynkowana, dwukondygnacyjna. Dolna kondygnacja ma rzut prostokąta, z wyniesioną częścią środkową, w elewacji frontowej jest płycina zamknięta podwieszonym, kostkowym fryzem. Na osi znajduje się brama przejazdowa sklepiona kolebką. Otwór wjazdowy ujęty jest półkolistą arkadą na małych kolumienkach, powyżej znajduje się okulus w profilowanym obramieniu. Górna kondygnacja jest węższa, na planie kwadratu, z gzymsem wygiętym nad półkoliście zamkniętymi przeźroczami. Dachy nad częściami bocznymi są pulpitowe. Część środkowa przykryta jest ostrosłupowym hełmem, z wysoką sterczyną zwieńczoną krzyżem na kuli, krytym blachą. W pobliżu kościoła stoi murowana plebania, o charakterze dworku, z końca XIX wieku.

Źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006

Antoni Jodłowski, Dzieje obiektów zabytkowych z wybranych miejscowości północno-wschodniej części woj. lubelskiego, Biała Podlaska 2000

Grafika losowa