Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP w Krzczonowie
Historia
Parafia w Krzczonowie istniała już w 1429 (pierwsze wzmianki w dokumentach), pierwotny kościół był drewniany. Obecny wymurowano w latach 1633 - 1653, był on odnawiany w 1680 roku. W 1685 został zniszczony przez po żar, rok później odbudowany. Po następnym pożarze odre staurowany w 1776, konsekrowany w 1780 roku. W 1835 został podwyższony. Uszkodzony podczas I wojny światowej, został grun townie odnowiony w latach 1925 - 1926.
Architektura
Jest orientowany, murowany z ka mienia i cegły, otynkowany. Po licznych remontach i przebudowach przybrał formę późnobarokową. Jednonawowy, z węższym i niższym prezbiterium, zamkniętym wielobocznie. Przy prezbiterium od północy i południa znajdują się dwukondygnacyjne zakrystia i skarbiec. Od zachodu jest dwukondygnacyjna, kwadratowa kruchta dostawiona zapewne w 2. połowie XVIII wieku.
Nawa i prezbiterium opięte są na zewnątrz pilastrami. Fasada (zapewne z 1776) zwieńczona jest trójkątnym szczytem roz członkowanym lizenami. W szczycie jest okulus w profilowanej opasce. W kruchcie znajduje się otwór wejściowy zamknięty półkoliście, ujęty opaską - gładką u dołu i o profilowanej archiwolcie. W drugiej kondygnacji kruchty od frontu jest prostokątne, zamknięte półkoliście okno, ujęte analogiczną opaską. W elewacjach bocznych płyciny opracowane tak, jak okno.
W elewacje budynku wmurowane są puste pociski artyleryjskie – pamiątka po I wojnie światowej. Dachy są dwuspadowe, ten nad absydą przechodzi w stożkowy. Nad nawą wznosi się wieżyczka na sygnaturkę - ośmioboczna, dwukondygnacyjna, z arkadową galeryjką. Wszystkie dachy kryte są pomalowaną na czerwono blachą.
Wyposażenie
Wewnątrz kościół przykryty jest sufitami. Drewniany chór muzyczny wspiera się na dwóch murowanych filarach. Wystrój jest jedno lity (ołtarz głów ny, cztery boczne, ambona i chrzcielnica z obrazem Chrztu Chrystusa), z 1. połowy XIX wieku, o charakterze barokowym. W oł tarzu głównym znajdują się obrazy: Wniebowzięcie NMP - z 2. połowy XVII wieku, według tradycji ufundowany przez króla Jana Kazimierza, przemalowany oraz św. Mikołaj (XVIII wiek). W ołtarzach bocznych są obrazy: Matka Boska z Dzieciątkiem (XVII wiek, w późniejszej sukience; srebrna szata Dzieciątka datowana jest na przełom XVI/XVII wieku), Ado racja Matki Boskiej z Dzieciątkiem przez św. Antoniego (XVIII wiek) - z herbem Wężyk i literami ZWHKSO. Na tęczy znajduje się drewniany krucyfiks datowany na 2. połowę XVIII wieku. Polichromia autorstwa Tadeusza Korpala (styl eklektyczny ze stylizacją ludową Młodej Polski) została wykonana w 1925 roku.
Wśród zabytkowych paramentów liturgicznych jest między innymi kielich z XVIII wieku, puszka sprzed połowy XVII wieku, dziesięć lichtarzy cynowych o charak terze barokowym (koniec XVIII wieku lub początek XIX wieku) oraz haftowany, barokowy ornat (2. połowa XVII wieku). W skarbczyku znajduje się kilka obrazów z XVIII - XIX wieku, słabo czytelnych, zniszczonych, między innymi świętych dominikańskich; pięć rzeźb barokowych (XVIII wiek); liczny księgozbiór z XVII - XIX wieku, starodruki oprawne w skórę z drzeworytami oraz miedzio rytami między innymi sygn. Rudolph Störcklin Cath. sc. A. V. z 1713 i 1740; przywileje i kopie przywilejów z lat 1598 – 1672.
Dzwonnica
W północno-zachodnim narożu terenu kościelnego znajduje się kaplica przedpogrzebowa mieszcząca w górnej kondygnacji dzwonnicę, wybudowana w 1892 w stylu neogotyckim. Jest murowana z cegły i obustronnie otynkowana. Ma rzut prostokąta, poprzedzona jest dwoma przedsionkami przylegającymi do obu ścian szczytowych, od wschodu i zachodu – co daje wrażenie symetrii, dwóch fasad. Naroża budynku wzmocnione są uskokowymi skarpami. Dach dwuspadowy, pobity blachą. Ściany boczne przeprute są w obu kondygnacjach prostokątnymi otworami o ostrołukowych zamknięciach. Analogiczne otwory znajdują się w płaszczyznach szczytu. Przedsionki nie mają okien. W ścianach szczytowych przedsionków mieszczą się ostrołukowe portale o uskokowo profilowanych ościeżach, otwory wejściowe są prostokątne. Dekorację zewnętrzną stanowią opaski otworów (kształtowane w cegłach i tynku), profilowane gzymsy międzykondygnacyjne, podokienne i koronujące oraz ostrołukowa nisza wyprofilowana w ścianie ołtarzowej.
Bramy
Neogotyckie w charakterze są także włączone w ogrodzenie kościelne: brama oraz kryte schody. Prawdopodobnie wybudowano je w tym samym czasie, co kaplicę (lub nieco później).
Budynek bramy ustawiony niemalże na osi fasady kościoła również jest murowany z cegły i otynkowany. Niewielki, na rzucie prostokąta, nakryty dwuspadowym dachem pobitym blachą. Ściany szczytowe przeprute są ostrołukowymi arkadami, ta od frontu (zachodu) zaopatrzona jest w drewniane wrota (dwuskrzydłowe, prostokątne, ze snycerską dekoracją złożoną z motywów prostokątów i rombów). Łukową przestrzeń arkady wypełnia drewniana przysłona, której dekorację stanowi snycerskiej roboty monogram NM Panny. Ściana frontowa ma ponadto oskarpowane naroża oraz ostrołukową niszę w szczycie. W przeciwnym szczycie umieszczono maleńki oculus. Elewacje budynku są gładkie, natomiast bogatym profilowaniem podkreślono kształtowane w cegłach i tynku, uskokowe gzymsy. Wewnątrz budynek bramy ma gładkie ściany, nakryty jest ostrołukową kolebką.
Budynek mieszczący kryte schody zajmuje północno-wschodnie naroże placu kościelnego, łączy ulicę przebiegającą wzdłuż parkanu z o wiele wyżej położonym placem kościelnym. Neogotycki charakter ma tylko jego fasada. Jest ona dwukondygnacyjna, jednoosiowa. Złożona z prostokątnej ściany, którą wieńczy wyłamujący się ku niej (też prostokątny, ale węższy) szczycik o trójkątnym zamknięciu. Dolna część fasady – flankowana niskimi, uskokowymi skarpami – mieści w ostrołukowej niszy prostokątny otwór wejściowy. Jedynym elementem kompozycyjnym w górnej kondygnacji fasady jest nieduża, ostrołukowa blenda.
Źródła
Dzieje Krzczonowa 1359-2011, red. K. Spaleniec, Krzczonów 2012
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 4 - powiat bychawski, Warszawa 1960
J. Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998