Dzisiejsza data:

 Kościół pod wezwaniem św. Dominika w Turobinie

           Kościół parafialny położony jest na krańcu osady, na południowy zachód od rynku.


Historia

           Pierwotny, drewniany został ufundowany przed 1447, spalony w 1509 roku. Obecny wzniesiono około 1530 z fundacji Łukasza Górki (kasztelana poznańskiego), Piotra Tomickiego (biskupa krakowskiego) i Andrzeja Tęczyńskiego (kasztelana krakowskiego, starosty krasnostawskiego). W latach 1584 - 1595 funkcjonował on jako zbór kalwiński. W 1595 powrócił do kościoła katolickiego, być może już wówczas został rozbudowany.

            Gruntowną przebudowę i powiększenie przeprowadzono w latach 1620 - 1623 z fundacji ordynata Tomasza Zamoyskiego, przypuszczalnie według projektu zamojskiego architekta Jana Jaroszewicza. Pracami kierował murator turobiński i zamojski, Jan Wolff. Z tego czasu pochodzi nawa i kaplice (wybudowane zapewne na zrębie wcześniejszych, istniejących w 1602). Wówczas także zapewne podwyższono prezbiterium pochodzące z około 1530, pierwotnie kryte stropem. Kościół był kilkakrotnie niszczony pożarami i wielokrotnie remontowany.


Architektura

           Jest on późnorenesansowy, z elementami późnogotyckimi w murach prezbiterium. Orientowany, murowany z kamienia i cegły, otynkowany, jednonawowy. Nawa jest trójprzęsłowa. Po bokach przęsła wschodniego są dwie, symetryczne, kwadratowe kaplice - północna pod wezwaniem św. Anny i południowa pod wezwaniem Matki Boskiej. Do kaplic przylegają dwie kruchty. Prezbiterium jest trójprzęsłowe, węższe i nieco niższe od nawy, zamknięte trójbocznie. Przy nim od północy znajduje się prostokątna zakrystia z przedsionkiem oraz z neorenesansowym skarbcem na piętrze, nadbudowanym w 1953 (proj. Jana Ogórkiewicza).

            Na zewnątrz ściany prezbiterium opięte są bezuskokowymi skarpami, a narożniki kaplic i ściany nawy opilastrowane. Naroża fasady wzmocnione są masywnymi, skośnymi przyporami dodanymi w XVIII wieku.

            Fasada jest pięcioosiowa, rozczłonkowana pilastrami. W przyziemiu na osi znajduje się portal (zapewne nieco przekształcony) zamknięty łukiem odcinkowym. Ponad nim płaskorzeźbiona postać NMP w promienistej mandorli. Szczyt fasady jest trójdzielny (rozdzielony pilastrami), dwukondygnacyjny na cokole. W dolnej kondygnacji ujęty w czworoboczne wieżyczki, w górnej w wolutowe, bogate spływy. Zwieńczony jest przerwanym przyczółkiem z wieżyczką. Pomiędzy pilastrami znajduje się nisza z rzeźbą Ecce Homo, a powyżej uszata płycina z hierogramem IHS w glorii. Wieżyczki są opilastrowane, zwieńczone hełmami z 1953 roku.

           Wokół nawy i kaplic biegnie przełamujące się belkowanie oraz stiukowy, ozdobny fryz o motywach uskrzydlonych główek puttów, masek, sfinksów oraz stylizowanych ornamentów roślinnych i geometrycznych. Na osi fasady oraz na osiach ścian kaplic belkowanie przerwane jest kolistymi oknami w kwadratowych obramieniach z uszakami. Analogiczne okno znajduje się na osi prezbiterium. Pozostałe okna są wydłużone, zamknięte półkoliście. Mają płaskorzeźbione, przeważnie prostokątne obramienia (częściowo z uszakami dolnymi) dekorowane plecionką, ze stylizowanymi ornamentami roślinnymi w przyłuczach. Okna w ścianach czołowych kaplic mają bogate zwieńczenia o motywach okuciowych i stylizowanych roślinnych, ze sterczynami.

Dachy nad nawą i prezbiterium są dwuspadowe (z sygnaturką na ich granicy), nad kruchtami pulpitowe, nad zakrystią i skarbcem dach pogrążony, dwuspadowy, wszystkie kryte blachą. Dachy nad kaplicami są namiotowe, z czworobocznymi latarniami o silnie ściętych narożach. Latarnie są rozczłonkowane pilasterkami hermowymi. Pomiędzy nimi znajdują się na przemian półkoliście zamknięte okna i w narożach nisze zwieńczone uskrzydlonymi główkami puttów. Latarnie wieńczy wyłamujące się belkowanie z fryzem powtarzającym motywy fryzu głównego. Daszki na nich są ośmiopołaciowe, zwieńczone żeliwnymi krzyżami.

            Nawa i prezbiterium przykryte są sklepieniami kolebkowymi z lunetami, spływającymi na pilastry. W kaplicach są kopuły zwieńczone latarniami. Tęcza ma wykrój półkolisty. Nawa jest otwarta do kaplic arkadami zamkniętymi półkoliście. Ściany nawy i prezbiterium rozczłonkowane są pilastrami o stylizowanych kapitelach kompozytowych, dźwigającymi odcinki gzymsu. Pilastry w nawie są parzyste, na wspólnych cokołach,a w prezbiterium pojedyncze, kanelowane. Chór muzyczny(w zachodnim przęśle nawy) wspiera się na trzech półkolistych arkadach z czworobocznymi słupami o ściętych narożnikach. Podchórze sklepione jest kolebkowo-krzyżowo. Po jego obu stronach, w narożnikach nawy, są dwie niewielkie lokalności mieszczące schody na chór i strych kościelny. Ściany kaplic (z arkadowymi wnękami) ujęte są w narożach kanelowanymi pilastrami o stylizowanych kapitelach kompozytowych z główkami. Pilastry te dźwigają wyłamujące się belkowanie z wydatnym gzymsem.


Wnętrze

            Wnętrze kościoła około 1623 zostało ozdobione przez muratora Jana Wolffa sztukateriami w typie renesansu lubelskiego (te na sklepieniu nawy są nowe, wykonane w 1953). Na sklepieniu prezbiteriumi w kopułach kaplic jest to sieć ornamentowanych wałków z rozetkami na przecięciach, częściowo polichromowanych i złoconych. Tworzą one różnorodne pola w kształcie kół, medalionów, serc i czworoliści przenikających się z kwadratami. W prezbiterium w obrębie pól znajdują się rozety, słońca, hierogramy IHS, monogram Maria i uskrzydlone główki puttów. W kaplicach - na przemian skrzydlate główki puttów i kartusze z hierogramami IHS. Ponadto pomiędzy polami są plakietki z uskrzydlonymi główkami puttów, orłami z tarczami na piersiach i rozetami. Nasady latarń obramione są stylizowanymi ornamentami roślinnymi. Obramienia arkad ozdobione są plecionką z główkami puttów w kluczach. W kluczu tęczy od strony prezbiterium jest kartusz z literami IW (Ioannes Wolff), gmerkiem autora oraz datą 1623. Podłucza arkad mają podziały kasetonowe, wewnątrz pól znajdują się uskrzydlone główki puttów, hierogramy IHS, rozety, maski i orły. Belkowanie kaplic wzbogacone jest fryzami o stylizowanych motywach roślinnych z główkami, maskami i lambrekinami. Na ścianie tarczowej chóru muzycznego są dwie owalne plakiety z herbem Jelita Zamoyskich.


Ołtarze

            Ołtarz główny jest późnorenesansowy (około 1623), ufundowany przez ordynata Tomasza Zamoyskiego, później gruntownie przerobiony. Łączyło się to z wymianą zniszczonych części architektonicznych na nowe oraz wykorzystaniem licznych fragmentów pierwotnej dekoracji snycerskiej. W ołtarzu znajdują się rzeźby świętych: Wojciecha i Stanisława w uszach oraz Zygmunta i Kazimierza oraz Matki Boskiej Z Dzieciątkiem w zwieńczeniu. Ponadto anioły, główki puttów, hermy i dwa kartusze z herbami Jelita i Ostrogskich (fundatora i jego żony Katarzyny). Po obu stronach ołtarza, na postumentach, znajdują się późnobarokowe (połowa XVIII wieku) rzeźby św. Jana Nepomucena i św. Franciszka Ksawerego (?). W części środkowej obrazy św. Jana Nepomucena (na zasuwie) i Św. Trójcy (w drewnianych sukienkach z 2. połowy XIX wieku) - oba z XVIII wieku, według tradycji pochodzące z kościoła bernardynów w Radecznicy. Do tego współczesny obraz św. Dominika. Tabernakulum jest późnobarokowe (około połowy XVIII wieku), z rzeźbami świętych Dominika i Róży z Limy oraz aniołów i baranka.

            Ołtarz boczny lewy (przy tęczy) jest wczesnobarokowy (około 1620 - 1630), ufundowany przez Pawła Rzeczyckiego, prepozyta klimontowskiego. Jest on marmurowy, architektoniczny, w predelli ma kartusz z napisem fundacyjnym. W części środkowej znajduje się obraz św. Marii Magdaleny (przed połową XVII wieku), przemalowany. W zwieńczeniu obraz św. Heleny (XVII wiek). Ołtarz prawy (przy tęczy) pochodzi zapewne z XIX wieku. Jest drewnianą kopią poprzedniego. W nim współczesne obrazy Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny w zwieńczeniu. Ołtarz w kaplicy północnej pochodzi z okresu międzywojennego, w nim obraz św. Anny Samotrzeć z około 1630 roku. W kaplicy południowej jest ołtarz późnobarokowy (przed połową XVIII wieku), z dekoracją regencyjną i rzeźbami świętych oraz puttów i aniołów w zwieńczeniu. W polu środkowym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (przełom XVII/XVIII wieku), w sukience srebrnej z 1. połowy XVIII wieku, a w zwieńczeniu obraz Matki Boskiej z Chrystusem (XVIII wiek).


Ambona

           jest barokowa (zapewne 2. połowa XVII wieku), gruntownie przerabiana, z wieloma późniejszymi elementami. Organy z 1888 mają fragmenty barokowe. W kaplicy południowej jest ława z 1. połowy XVII wieku, w nawie ława z XVIII wieku. W kościele znajduje się też między innymi rokokowa rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego (2. połowa XVIII wieku), późnobarokowy krzyż procesyjny (1. połowa XVIII wieku), w kruchcie jest późnobarokowy krucyfiks (około połowy XVIII wieku). Na ścianie prezbiterium umieszczona jest płyta nagrobna Anny ze Żmigrodu Świdwiny (zm. 1546) - wczesnorenesansowa, z piaskowca, z płaskorzeźbioną postacią zmarłej oraz herbami Łabędź i Śreniawa.

            Na wyposażeniu jest między innymi regencyjna monstrancja (około 1720 - 1740), kielichy: barokowe, późnobarokowy i rokokowy, pacyfikał z końca XVII wieku, brązowe lichtarze z 1. połowy XVII wieku, ornaty z XVI - XVIII wieku.


Dzwonnica

           jest barokowa (XVIII wiek, wg innych źródeł XIX-wieczna), murowana z cegły i otynkowana. Prostokątna, płaska, z prostokątną kostnicą od tyłu, dwukondygnacyjna ze szczytem i trzyosiowa. Wewnątrz w przyziemiu są dwie małe lokalności przedzielone sionką. W górnej kondygnacji znajdują się trzy, półkoliście zamknięte przeźrocza na dzwony. Elewacje rozczłonkowane są pilastrami toskańskimi, pomiędzy którymi znajdują się prostokątne płyciny o wyciętych narożnikach. Szczyt został zapewne przebudowany. Jest kryty blachą, zwieńczony cebulastą wieżyczką. Na jego osi znajduje się półkoliście zamknięte przeźrocze z kamienną, rokokową rzeźbą św. Floriana (około połowy XVIII wieku).

            Kostnica została wzmocniona w narożach skośnymi skarpami, nakryta jest dachem pulpitowym z blachy.


Kaplica

            Na cmentarzu parafialnym znajduje się kaplica pod wezwnaniem św. Elżbiety wzniesiona w 1832 z fundacji Antoniego Mędrzykiewicza i Andrzeja Kotera. Jest ona orientowana, drewniana o konstrukcji zrębowej, oszalowana. Ma rzut prostokąta zamkniętego trójbocznie. Wnętrze nakryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym. Dach jest dwuspadowy z półszczytem, z wieżyczką na sygnaturkę pośrodku, kryty blachą.

            W kaplicy znajduje się barokowy ołtarz (początek XVIII wieku), z obrazem Matki Boskiej Siedmiu Boleści w zwieńczeniu. Do tego obrazy z XVIII wieku i malowane na papierze ludowe obrazki z XIX wieku. Na belce tęczowej znajduje się barokowo - ludowy krucyfiks (XVIII wieku) oraz rzeźby św. Jana i niezidentyfikowanego biskupa.


Źródła

1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 8 - powiat krasnostawski, Warszawa 1964

2. Parafia św. Dominika. Turobin (informator)

3. J. Żabicki, Leksykon zabytków architektury Lubelszczyzny i Podkarpacia, Warszawa 2013

 

Grafika losowa