Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Kłoczewie

Parafia w Kłoczewie została erygowana około 1559 staraniem Marcina Kłoczowskiego (Kłoczewskiego).

            Pierwotny, drewniany kościół z około połowy XVI wieku w latach 1560 - 1570 był w rękach protestantów. Ponowna erekcja parafii miała miejsce w 1575 lub 1579 roku.

Budowa murowanego kościoła rozpoczęła się około połowy XVII wieku z fundacji Prokopa Leśniowolskiego, wojewody podlaskiego, staraniem proboszcza Tomasza Augustynowicza. Trwała, z przerwami, około stu lat. Z pierwszego okresu pochodzą mury prezbiterium oraz fundamenty pierwotnie krótszej nawy. Po przerwie prace zostały wznowione w 2. połowie XVII wieku staraniem proboszcza Jana Malawskiego.

W trakcie kolejnego etapu budowy (lata 20. i 30. XVIII wieku), prowadzonej dzięki funduszom między innymi Jana Wiktoryna Rostworowskiego, zmieniono jej plan, przy udziale proboszcza Jana Ciołkoszewicza. Z tego czasu pochodzą dwie wieże w fasadzie (stanowiące obecnie jej integralną część), połączone trójkątnym szczytem.

Budowę dokończono w latach 1737 - 1759, po raz kolejny zmieniając jej plan, staraniem proboszcza Antoniego Sebastiana Sojewskiego. W fasadzie na osi wzniesiono wieżę, wybudowano dzwonnicę, kaplicę św. Barbary, kruchty, założono sklepienia. Wschodnia partia kościoła została przekształcona na elewację frontową przez nadbudowanie szczytu nad prezbiterium oraz wzniesienie ogrodzenia z bramą na osi, łączącego dzwonnicę i kaplicę. Kościół został konsekrowany w 1793 roku. Był odnawiany w latach 1837, 1844, 1883, 1889 i kilkakrotnie współcześnie.

Usytuowany jest na prostokątnym cmentarzu, otoczony murem z dwiema wieżami od frontu oraz bramką na osi prezbiterium. Wybudowany w stylu barokowym, orientowany, murowany z cegły i otynkowany. Ma jedną nawę z krótkim, półkolistym prezbiterium, na zewnątrz niewyodrębnionym. Od północy jest prostokątna zakrystia ze składzikiem na piętrze, od zachodu i południa kruchty.

Fasada (od zachodu) jest trójdzielna, rozczłonkowana uproszczonymi pilastrami, ożywiona niszami i płycinami. Nisze mają pilastrowe obramienia ze szczycikami. W jednej z nich umieszczona jest rzeźba św. Jana Nepomucena z XVIII wieku. Ponad gzymsem wieńczącym wznosi się czworoboczna wieża z lizenami na narożach, ujęta po bokach wolutowymi spływami. Fasada jest poprzedzona kwadratową kruchtą, ze ścianami ożywionymi podziałem ramowym.

Elewacje boczne rozczłonkowane są uproszczonymi pilastrami i ożywione podziałem ramowym. W ścianach apsydy prezbiterialnej, pomiędzy pilastrami znajdują się wysokie arkadowe wnęki. Na jej osi wznosi się wysmukły szczyt na wysokim cokole, ujęty w wolutowe spływy i zwieńczony odcinkowym przyczółkiem zakończonym krzyżem na postumencie. W szczycie znajduje się wyjście na półkolisty balkon (do prezentacji Najświętszego Sakramentu), otoczony koszową, żelazną balustradą. Ponad balkonem jest wysokie okno zamknięte odcinkowo. Szczyt zakrystii zwieńczony jest półkoliście wygiętym gzymsem, ujęty wolutowymi spływami.

Dach na kościele jest dwuspadowy, kryty blachą miedzianą. Nad wieżą namiotowy, przechodzący w kopulasty hełm z ażurową latarnią - drewnianą, krytą blachą.

Wewnątrz ściany nawy rozczłonkowane są zdwojonymi pilastrami toskańskimi dźwigającymi profilowane belkowanie. Przy prezbiterium pilastry są zwielokrotnione a belkowanie gierowane. Łuk tęczy zamknięty jest półkoliście. Nawa nakryta sklepieniem kolebkowym na zdwojonych gurtach, z lunetami. W lunetach mieszczą się rozglifione do wewnątrz okna, zamknięte odcinkowo. Sklepienie prezbiterium stanowi koncha z pięcioma lunetami. Od zachodu jest murowany chór muzyczny, wsparty na półkolistej arkadzie. Po jego bokach znajdują się pomieszczenia z klatkami schodowymi wiodącymi na chór oraz więźbę dachową.

Barokowa, iluzjonistyczna polichromia pochodzi z 2. połowy XVIII wieku. Została odnowiona i uzupełniona w 1889 roku. Tę na ścianie północnej nawy zatynkowano na początku XX wieku. Odsłonięto ją w 1949, wówczas także domalowane zostały sceny Narodzenia i Zesłania Ducha Św. na ścianach prezbiterium oraz Zmartwychwstania w lunecie sklepienia.

Oryginalna polichromia zawiera scenę Adoracji Trójcy Św. przez świętych w otoczeniu aniołów na sklepieniu prezbiterium a w lunetach sceny Wniebowstąpienia i Przemienienia Pańskiego. W podniebiu łuku tęczy są postacie świętych: Augustyna, Grzegorza, Ambrożego i Hieronima oraz alegoria Ecclesii. Na ścianach prezbiterium namalowane są iluzjonistycznie kolumny toskańskie dźwigające wyłamujące się belkowanie z fryzem ząbkowym. Na osi znajduje się przedstawienie Matki Boskiej jako Orantki, w iluzjonistycznej ramie, poniżej krucyfiks. Między kolumnami, w iluzjonistycznych wnękach widnieją postacie świętych Tymoteusza i Pawła, na ścianie północnej św. Piotra, na ścianie południowej św. Andrzeja.

Na ścianach nawy, w iluzjonistycznych wnękach namalowane są postacie świętych: Jakuba Młodszego, Mateusza, Filipa, Tomasza, Tadeusza Judy, Szymona, Bartłomieja, Jakuba Starszego oraz Jana Ewangelisty.

Wyposażenie (ołtarz główny, cztery ołtarze boczne, ambona, prospekt organowy) jest rokokowe, z 3. ćwierci XVIII wieku. Ołtarz główny ma formę rozbudowanego tabernakulum na mensie, z rzeźbami Aarona i Melchizedeka po bokach oraz rzeźbami klęczących aniołów. Tabernakulum zwieńczone jest grupą pelikanów oraz puttami. Ołtarze boczne są murowane oraz malowane iluzjonistycznie, z drewnianymi mensami i obrazami z 2. połowy XIX wieku. Ambona ozdobiona jest rzeźbami czterech ewangelistów oraz aniołów na koszu, w zwieńczeniu znajduje się rzeźba trąbiącego archanioła. Ponad chrzcielnicą jest rzeźbiona grupa Chrztu Chrystusa na muszli, na baldachimie rzeźba Boga Ojca.

Do wyposażenia zabytkowego należy także między innymi kropielnica z brunatnego marmuru (XVIII wiek), dwa barokowe konfesjonały (2. połowa XVIII wieku). W kościele znajdują się obrazy św. Antoniego Padewskiego oraz Chrztu Chrystusa z XVIII/XIX wieku, portrety kłoczewskich proboszczów z XVIII - XIX wieku (ks. Antoniego Sebastiana Sojewskiego, z herbem Grzymała i ks. Ignacego Żyrzyńskiego, kanonika lubelskiego, z herbem Janina), a także barokowo-ludowa rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego (XVIII wiek) i rzeźba Chrystusa na krzyżu (2. połowa XVIII wieku).

W kruchcie południowej umieszczono tablice epitafijne: Franciszka Ignacego Szydłowskiego, sędziego pokoju powiatu żelechowskiego (zm. 1838) - klasycystyczną, z herbem Lubicz; Konstantego Rostworowskiego, podkomorzego stężyckiego, jego żony Anny z Cieciszowskich oraz synowej Izabelli z Orsettich (zm. 1850); Jana Czapskiego (zm. 1856).

Do zabytkowych sprzętów liturgicznych należy między innymi monstrancja w stylu regencji (1735), z figurkami aniołków na ramionach, insygniami Męki Pańskiej i przedstawieniem Chusty św. Weroniki pod glorią; kielich i puszka w stylu regencji; relikwiarz Drzewa Krzyża Św. w stylu regencji (1738); relikwiarz św. Barbary z 2. połowy XVIII wieku, wysadzany półszlachetnymi kamieniami; wiszący, barokowy świecznik spiżowy - z figurą Baranka na księdze apokaliptycznej i dwustronnym popiersiem Boga Ojca w zwieńczeniu; kilka ornatów, dalmatyka i kapa z XVIII wieku.

Otoczenie kościoła zostało ukształtowane około połowy XVIII wieku, jest murowane z cegły i otynkowane. Ogrodzenie ma zarys prostokąta ze ściętymi od zachodu narożnikami. Od wewnątrz rozczłonkowane jest wnękami zamkniętymi odcinkowo. Od wschodu, na osi znajduje się bramka ujęta pilastrami, z prostokątnym wejściem umieszczonym w konchowej wnęce. Zwieńczenie stanowi półkolisty, przerwany fronton ze sterczyną zakończoną krzyżem w szczycie. Po obu stronach bramy, w podwyższeniach muru znajdują się przejścia boczne.

W wieżach przyległych do ogrodzenia od wschodu mieszczą się: kaplica (od północy) i dzwonnica (od południa). Oba budynki są dwukondygnacyjne, na rzucie sześcioboku, ujęte na narożach lizenami. Nakryte są sześciopołaciowymi, pagodowymi dachami zwieńczonymi sterczynami. Ściany dzwonnicy ożywione są płycinami, w górnej części przeprute wysmukłymi, arkadowymi przeźroczami.

Ściany kaplicy (pod wezwaniem św. Barbary) ożywione są wysokimi, arkadowymi wnękami z oknami w górnej części. Wewnątrz nakryta jest ona sklepieniem kopulastym na gurtach, z lunetami. W ścianach są trzy rozglifione do wewnątrz wnęki, zamknięte półkoliście oraz resztki polichromii z przedstawieniem św. Barbary (koniec XVIII wieku). Wyposażenie stanowią dwie mensy ołtarzowe z XVIII wieku oraz resztki nastawy ołtarzowej podtrzymywanej przez anioły (około połowy XVIII wieku).

W południowo-wschodnim narożniku cmentarza przykościelnego, pomiędzy murem ogrodzenia i dzwonnicą znajduje się domek kościelnego, nakryty dachem dwuspadowym.

Budynek dawnej plebanii pochodzi z 2. połowy XVII wieku lub 1. połowy XVIII wieku. Pierwotnie funkcjonował jako szpital dworski, do czasu aż w 1768 spaliła się plebania drewniana. Po pożarze w 1792 został przekształcony. W latach 80. XX wieku wybudowano nową plebanię, stara została przeznaczona na potrzeby parafii.

Budynek jest klasycystyczny, murowany z cegły i otynkowany. Parterowy, z wysokim podpiwniczeniem od południa, prostokątny. Od frontu poprzedza go głęboki ganek o dwóch grubych kolumnach toskańskich. Naroża ujęte są uproszczonymi pilastrami, dach naczółkowy, kryty blachą. Układ wnętrz jest dwutraktowy, z sienią na osi, pomieszczenia nakryte stropem.

źródła

1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. X – woj. warszawskie, z. 21 – powiat rycki, Warszawa 1967

2. A. Łuczyński, Z. Lipski, Powiat rycki - poznaj jego walory. Wypisy z dziejów, krajoznawstwo: miasta, wsie i osady powiatu ryckiego, Dęblin 2009