Kościół cmentarny pod wezwaniem św. Leonarda w Szczebrzeszynie

            Pierwotna, drewniana kaplica św. Leonarda została wzniesiona za miastem, na cmentarzu cholerycznym, była wzmiankowana w 1630 roku. Po zniszczeniu restaurowana w 1747, przetrwała do końca XVIII wieku. W 1812 z inicjatywy proboszcza parafii św. Mikołaja, Michała Siekierzyńskiego wybudowano w to miejsce murowany kościółek. Wokół niego utworzono cmentarz parafialny. Wskutek zakazu zaborcy budynku nie można było remontować, tak że w 2. połowie XIX wieku był on już w stanie kompletnej ruiny.

Obecny, w stylu neogotyckim, wybudowano w latach 1908 - 1910, po carskim ukazie tolerancyjnym. Ufundował go ordynat Maurycy hr. Zamoyski, projekt sporządził Alfons Helbich, ówczesny etatowy budowniczy ordynacji. Podczas II wojny światowej była to jedyna czynna świątynia katolicka w Szczebrzeszynie (kościół św. Katarzyny zamieniono wtedy na cerkiew, kościół św. Mikołaja zamknięto). Remontowana w latach 1944 - 1946, w latach 70. XX wieku i w 1987 roku. Pełni do dziś rolę kaplicy cmentarnej i jest świątynią filialną parafii św. Mikołaja.

Kościół jest murowany z cegieł, obustronnie otynkowany, niezbyt duży, skierowany fasadą na wschód. Ma rzut krzyża łacińskiego. Do boków prostokątnej nawy dostawione są dwie lokalności (jedna pełni rolę zakrystii, druga składziku i bocznej kruchty) oraz prostokątne prezbiterium o półkolistym zamknięciu. Korpus nawowy i prezbiterium są tej samej szerokości i wysokości, nakryte wspólnym dachem. Budyneczki lokalności sięgają do 2/3 wysokości ścian korpusu, nakryte są jednospadowymi daszkami.

Fasadę tworzy prostokątna ściana ujęta po bokach dwuuskokowymi skarpami. Od góry jest ona zamknięta schodkowym szczytem z czworobocznymi sterczynami w formie ślepych wykuszy i większą od nich, ośmioboczną wieżyczką pośrodku. Wieżyczka jest dwukondygnacyjna, w dolnej kondygnacji rozczłonkowana prostokątnymi blendami, w górnej prostokątnie wydłużonymi otworami. Nakryta strzelistym, ostrosłupowym daszkiem. Pośrodku fasady znajduje się wejście główne ujęte w ostrołukowy portal, powyżej rozetowe okno. Portal umieszczony jest w prostokątnym, lekko zryzalitowanym obramieniu, które wieńczy kształtowane w tynku pseudo-belkowanie.

Elewacje boczne korpusu są dwuosiowe, z ostrołukowymi oknami w osiach, uskokowymi skarpami pomiędzy nimi i profilowanym gzymsem w zwieńczeniu. Analogicznie rozwiązane są elewacje prezbiterium. Ściany lokalności także wzmocnione są skarpami (z których wyrastają czworoboczne, ślepe pseudowieżyczki), ale przepruwają je prostokątne otwory okienne i wejściowe. Dodatkowym akcentem jest krenelaż wieńczący ściany boczne.

Dachy korpusu i lokalności pokryte są czerwoną dachówką, a daszki dekoracyjnych sterczyn-wieżyczek oraz uskoków skarp pobite są blachą ocynkowaną. Nad prezbiterium wznosi się wieżyczka sygnaturki – ośmioboczna, z wąskimi, prostokątnie wydłużonymi i zamkniętymi półkoliście prześwitami w każdym boku, w całości pobita blachą.

Wewnątrz kościół jest otynkowany na gładko. Nawa nakryta trzema przęsłami sklepienia krzyżowego, porozdzielanego pasami gurtów, dla których wsparcie stanowią przyścienne pilastry. Prezbiterium nakrywa jedno przęsło sklepienia krzyżowego. W ścianach bocznych nawy znajdują się prostokątne otwory przejść do lokalności. Pod kościołem znajduje się krypta grobowa dostępna poprzez przykryty klapą otwór w posadzce. Chowano tu szczebrzeszyńskich księży.

Wyposażenie jest częściowo neogotyckie (drewniany ołtarz główny z obrazem św. Leonarda, ambona, tralkowa balustrada oddzielająca prezbiterium od nawy, chór o prostym parapecie z motywem ostrołuków).

Położony na wzgórzu cmentarz należy do najstarszych a wciąż czynnych na Lubelszczyźnie. Grzebano tu, w sąsiadujących ze sobą kwaterach, rzymskich katolików, grekokatolików, a po 1877 także i prawosławnych. Najstarsza, zabytkowa część cmentarza jest położona wzdłuż głównej alei biegnącej od bramy do kaplicy i wokół niej. Najstarsze zachowane groby pochodzą z początku XIX wieku.

źródła

1. A. Przysada, Szczebrzeszyn – miasto bogate historią i ludźmi, Szczebrzeszyn – Rzeszów 2014

2. J. Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998