Kościół pod wezwaniem św. Anny w Kijanach
Przed 1596 Piotr Czerny z Witowic, chorąży lubelski, ufundował w Kijanach drewniany kościół na planie krzyża. W 1599 przeniesiono tu parafię z pobliskiego Nowogrodu. W 1626 Stanisław Czerny, podstoli lubelski, zwiększył uposażenie parafii i być może wybudował nowy kościół. Pomiędzy 1650 a 1675 wzniesiono przy nim dwie murowane kaplice.
Obecny kościół wzniesiono przed 1738 (może około 1723) z fundacji Atanazego Miączyńskiego, wojewody wołyńskiego, który był właścicielem pobliskich Zawieprzyc i zaufanym króla Jana III Sobieskiego. W 1683, przed wyprawą wiedeńską, miał on złożyć śluby przed obrazem Matki Bożej w Kijanach, że jeżeli szczęśliwie powróci z wyprawy, to w miejsce drewnianego kościoła wybuduje nowy, murowany. Świątynia została konsekrowana w 1745 roku. W 1911 rozbudowano ją w kierunku zachodnim, w 1926 odrestaurowano. W 1951 zrekonstruowano bryłę dachu.
Kościół jest orientowany, murowany z cegły i otynkowany, eklektyczny, z przewagą elementów barokowych. Nawa jest prostokątna, o pięciu przęsłach. Trzy przęsła zachodnie i frontowa wieża z kruchtą w przyziemiu pochodzą z 1911 roku. Prezbiterium jest węższe i niższe, dwuprzęsłowe, zamknięte półkoliście. Od północy przylega do niego czworoboczna zakrystia. Pod prezbiterium znajduje się krypta z wejściem od zewnątrz. Przy nawie, od północy i południa, są dwie kwadratowe kaplice.
Na zewnątrz ściany nawy i prezbiterium rozczłonkowane są pilastrami wspartymi na cokole i podtrzymującymi gzyms uproszczonego belkowania. Ujęte są nimi także naroża kaplic. Kaplice podparte są u dołu niskimi, późniejszymi przyporami. Ściany czołowe kaplic zwieńczone są ogzymsowanymi szczytami o rozerwanych gzymsach wieńczących, z wolutowymi spływami, płycinami i sterczynami. Otwory okienne są wydłużone, zamknięte łukiem półkolistym, rozglifione. Do zakrystii prowadzą stare, żelazne drzwi w skośną kratę. Dachy są dwuspadowe, nieco niższe nad prezbiterium i kaplicami.
Wewnątrz ściany prezbiterium, nawy i kaplic rozczłonkowane są uproszczonymi pilastrami podtrzymującymi w nawie gurty sklepienne. Kościół przykrywa sklepienie kolebkowo-krzyżowe. Łuk tęczy oraz arkady do kaplic zamknięte są półkoliście. W prezbiterium, kaplicach i zakrystii znajduje się pierwotna, kamienna posadzka.
Wyposażenie wnętrza (ołtarz główny, dwa ołtarze boczne, ambona, chrzcielnica) jest jednolite - rokokowe (pochodzi z lat 30-tych XVIII wieku), białe ze złoceniami. Ołtarz główny jest architektoniczny, z bramkami po bokach, na których stoją ozdobne kwiatony. Po bokach ołtarza i w jego zwieńczeniu znajdują się rzeźby czterech aniołów. W polu głównym umieszczony jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z końca XVI lub początku XVII wieku (olej na płótnie). Widoczne są w nim wpływy malarstwa weneckiego. Przedstawia NMP w typie Matki Boskiej Śnieżnej, której pierwowzorem była bizantyjska ikona znajdująca się w rzymskiej bazylice Santa Maria Maggiore. Obraz mógł być namalowany w krakowskim warsztacie klasztoru dominikanów, przez ucznia Tomasza Dolabelli. Ma on nałożone metalowe sukienki zdobione ornamentem roślinnym, ufundowane w1846 przez Agatę i Franciszka Lisów. Dwie srebrne korony ufundowało w 1653 miasto Lublin. Według tradycji obraz został sprowadzony ze spalonego kościoła w Nowogrodzie. W zwieńczeniu ołtarza jest współczesny mu obraz św. Anny Samotrzeć. W tabernakulum z tego samego okresu są rzeźby dwu niewiast i dwa relikwiarze w kształcie trumienek po bokach. W jego zwieńczeniu Baranek w glorii i dwa anioły ze srebrnej blachy. Nisza obita jest srebrnymi blachami, trybowanymi z hierogramami IHS, ornamentem akantowym z muszlami oraz postacią Boga Ojca wśród obłoków w zwieńczeniu. Na pięciu plakietkach widnieją sceny Modlitwy w Ogrójcu, Chrystusa przed Piłatem, Biczowania, Koronowania cierniem, Zdjęcia z krzyża.
Ołtarze boczne także są architektoniczne, z rzeźbami aniołów po bokach i w zwieńczeniu. W lewym ołtarzu w polu głównym znajduje się obraz św. Kajetana, na zasuwie obraz św. Kazimierza, w zwieńczeniu obraz św. Katarzyny, współczesny ołtarzowi, ale później przemalowany. W prawym ołtarzu w polu głównym znajduje się XVIII-wieczny obraz św. Antoniego z Dzieciątkiem, w sukience zapewne z XVII/XVIII wieku. Na zasuwie obraz św. Mikołaja, w zwieńczeniu obraz św. Józefa współczesny ołtarzowi. Na obu ołtarzach są rokokowe relikwiarze z puszkami w kształcie serca pod ozdobnym baldachimem i rzeźbami aniołów po bokach. W kaplicy południowej jest ołtarz XIX-wieczny, klasycystyczny, z dodanymi uszakami i ornamentem barokowym. W nim rzeźby św. Jana Nepomucena i św. Jana Kantego oraz w polu głównym obraz św. Anny Samotrzeć z XIX wieku (lub gruntownie wówczas przemalowany). W kaplicy północnej również jest ołtarz klasycystyczny, z 1. połowy XIX wieku, z rzeźbioną grupą Ukrzyżowania i antepedium z tego samego okresu. Przed ołtarzem głównym i bocznymi w kaplicach stoją barokowe balaski (XVIII wiek).
Na korpusie ambony są rzeźby Czterech Ewangelistów, na baldachimie - Chrystusa błogosławiącego, na zaplecku obraz NMP Niepokalanie Poczętej z tego samego okresu.
Chrzcielnica jest przyścienna, z rzeźbioną Grupą Chrztu w Jordanie i personifikacją Kościoła na baldachimie.
Do późnobarokowego wyposażenia należą trzy ławki kolatorskie (XVIII wiek) oraz dwa konfesjonały (2. połowa XVIII wieku), być może przerabiane w 1926 roku. Prospekt organowy jest klasycystyczny (1. połowa XIX wieku), z rzeźbami Dawida i dwóch aniołów oraz nałożonym ornamentem rokokowym. Wyposażenie zakrystii jest jednolite, późnobarokowe (1768). Składa się z komody, ściennej szafy z siedziskiem, przyściennego, szafiastego lavabo z kulistym, cynowym zbiornikiem i miseczką na wodę.
Na wyposażeniu kościoła są obrazy: Św. Piotr (barokowy), Zabójstwo św. Stanisława biskupa (XIX wiek, na desce), XVIII -wieczne portrety rodziny Miączyńskich: Atanazego (zm. 1723), jego żony Heleny z Luszkowskich (zm. 1730), ich synowej Antoniny z Rzewuskich oraz inne portrety XVIII-wieczne, między innymi Pawła Karola Sanguszki, marszałka wielkiego litewskiego, fundatora kościoła parafialnego w Lubartowie i jego żony Barbary Urszuli z Duninów. W kościele znajdują się też pamiątkowe tablice: Atanazego Miączyńskiego, konsekracji kościoła (dwustronna, XVIII wiek) oraz epitafium Rozalii ze Słowikowskich Czarnołuskiej (zm. 1803).
Wśród zabytkowych naczyń i szat liturgicznych jest między innymi rokokowa monstrancja (3. ćwierć XVIII wieku), kielich regencyjny (1. połowa XVIII wieku) i dwa rokokowe (1760), rokokowy relikwiarz (3. ćwierć XVIII wieku) i drugi owalny, z filigranową oprawą (zapewne koniec XVII wieku), ornaty z XVII - XVIII wieku. Do tego księgi z połowy XVI wieku - XIX wieku (mszały, biblie, rozprawy filozoficzne, historia kościoła itp.). Jeden z najcenniejszych obiektów - akt fundacji kościoła (pergamin z pieczęcią kardynała Jerzego Radziwiłła) w 1989 został przekazany do Archiwum Diecezjalnego w Lublinie.
Teren przykościelny otoczony jest murem z cegły, otynkowanym ( XVIII wiek, część od frontu pochodzi z 1911). W jego narożu północno-zachodnim stoi dzwonnica w kształcie łuku triumfalnego, także wybudowana w 1911, dostosowana stylem do architektury kościoła.
Na cmentarzu parafialnym (założony w XVIII wieku) znajduje się między innymi rodzinny grobowiec rodziny Skłodowskich (jest tu pochowany dziadek Marii Skłodowskiej-Curie).
źródła:
1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 11 – dawny powiat lubartowski, Warszawa 1976
2. Irena Rolska-Boruch, Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w metalowej sukience w kościele parafialnym w Kijanach, ,,Roczniki Humanistyczne KUL” 1984, z. 4
