Dzisiejsza data:

Na południowy zachód od osady stoi klasycystyczny pałac wzniesiony w latach 1818 - 1828 dla Juliana Frankowskiego (Horodyszcze były własnością Frankowskich od 1809 do 1915), prawdopodobnie według projektu Antonio Corazziego. Jego wnętrze zostało nieznacznie przekształcone w latach 1939 - 1945 (pałac był wtedy zarządzany przez administrację hitlerowską). Po 1945 przejęło go państwo, został zaadaptowany na szkołę rolniczą, później uległ dewastacji. Aktualnie stanowi własność prywatną, jest sukcesywnie restaurowany.

            Pałac zwrócony jest frontem na północny wschód, murowany z cegły, otynkowany. Na rzucie prostokąta, piętrowy. Elewacja frontowa i tylna są siedmioosiowe, boczne trzyosiowe. Kondygnacje oddziela gzyms kordonowy, górna zwieńczona jest belkowaniem z gzymsem kostkowym. Parter, z wyjątkiem elewacji frontowej, jest boniowany.

            Pośrodku elewacji frontowej znajduje się trójosiowy, wgłębny portyk. Cztery kolumny jońskie w wielkim porządku podtrzymują (wraz z półpilastrami, ujmującymi przy ryzalitach środkową część fasady) belkowanie. Nad nimi eklektyczny fronton (przerobiony po 1915) z herbem Korczak Horodyskich. Ściana w głębi portyku rozczłonkowana jest pilastrami, na osi znajduje się otwór wejściowy zamknięty półkoliście, pomiędzy dwoma analogicznymi oknami. Powyżej, na piętrze, jest balkon z żelazną ażurową balustradą. Jednoosiowe części boczne elewacji, nieznacznie zryzalitowane, mają naroża ujęte pseudorustyką (Jodłowski - boniowane). A w górnej kondygnacji po jednym, półkoliście zamkniętym oknie, zwieńczonym płaskorzeźbionym, uskrzydlonym geniuszem z wieńcami.

            Z drugiej strony pałacu, pośrodku elewacji ogrodowej, jest półkolisty ryzalit, rozczłonkowany czterema jońskimi półkolumnami w wielkim porządku, na wysokich cokołach. Okna w pałacu są w większości prostokątne, z ławami i gzymsami, te na piętrze bocznych części elewacji zamknięte półkoliście, o profilowanej archiwolcie z kluczem. Zamknięte półkoliście jest także wielkie okno w typie porte-fenetre na piętrze ryzalitu ogrodowego i okna po jego bokach. Dach pałacu jest czterospadowy, z półkopułą nad ryzalitem ogrodowym, kryty blachą.

            Układ wnętrza jest symetryczny, w części środkowej dwu-, w bocznych trzytraktowy. Na parterze za portykiem znajduje się hall o ściętych narożach, a za nim owalny salon. W trakcie środkowym po obu stronach są dwa boczne westybule zakończone półkoliście od środka budynku. Na osiach skrajnych znajdują się dwa pomieszczenia sześcioboczne. W pałacu są dwie klatki schodowe: główna przylegająca od południowego wschodu do portyku i hallu oraz boczna w westybulu północno-zachodnim. W trakcie tylnym pokoje w amfiladzie. Piętro ma podobny układ, od frontu nad hallem jest salon, trakt tylny połączony w jedną całość otwartymi przejściami (zamurowanymi w latach 1939 - 1945). Na osi znajduje się owalna sala balowa, po bokach salony.

            Pomieszczenia nakryte są sufitami o profilowanych gzymsach, z fasetami i rozetami pośrodku. W wielu są hemisferycznie sklepione nisze na piece. Sufit w salonie na parterze podparty jest czterema czworobocznymi filarami, zapewne późniejszymi. Na osiach ścian bocznych znajdują się prostokątne wnęki ujęte parami kolumn doryckich o częściowo zatynkowanych kanelurach. Po bokach ryzalitu ogrodowego są dwie symetryczne nisze piecowe. W sali balowej na piętrze są analogiczne nisze w ścianie przeciwległej do ryzalitu. Między nimi, na osi, stoi klasycystyczny, płaskorzeźbiony kominek z okładziną z marmuru karraryjskiego. Jest tu lustrzany strop z rozetą palmetową pośrodku oraz wydatną fasetą z gzymsem kroksztynowym.

            Prostokątne przejścia w ścianach bocznych łączące salę balową z salonami (obecnie zamurowane) ujęte są parami kolumn korynckich. Ich nadproża ozdobione są dekoracją stiukową z roletami i palmetami. Przejście z salonu południowo-wschodniego do salonu narożnego ujęte jest parą czworobocznych filarów z popiersiami kariatyd. W nadprożu przejścia znajduje się stiukowy fryz reliefowy z panopliami. Analogiczne fryzy są w supraportach otworów wejściowych z westybuli na piętrze do sali balowej.

            Jak pisze Antoni Jodłowski - z klasycystycznego detalu architektonicznego emanuje rzymska powaga typowa dla budowli Antonio Corazziego, jemu przypisuje się projekt pałacu. Geniusze z wieńcami płaskorzeźbione przez Pawła Malińskiego zdobią także i inne budowle Corazziego, np. pałac Staszica czy pałac Mostowskich w Warszawie.

            Wokół pałacu zachował się park - pozostałości geometrycznego założenia barokowego z XVIII wieku, ze starodrzewiem. Ma on symetryczny układ kwater, ograniczony jest kanałem wodnym (obecnie osuszonym, kiedyś nawodnionym wodą ze stawów, położonych w jego południowo-wschodniej części). Na tyłach pałacu, na jego osi, ciągnie się szeroka aleja lipowa. Szpalery zachowały się też częściowo wzdłuż kanału. Od frontu pierwotny układ jest nieczytelny, z wyjątkiem alei dojazdowej na osi pałacu, łączącej się z szosą.

            Dawne zabudowania folwarczne (obecnie w ruinie, częściowo rozebrane) znajdujące się na wschód od parku pochodzą z tego samego okresu, co pałac. Są murowane, prostokątne, klasycystyczne. Zachowały się pozostałości czworaka i kuźni podcieniowej.

            W centrum osady zachowała się drewniana kapliczka z 2 połowy XIX wieku - konstrukcji słupowej, oszalowana, prostokątna. Ma trójspadowy daszek, kryty blachą, z silnie nadwieszonym szczycikiem od frontu. Wewnątrz znajduje się drewniany ołtarzyk o cechach klasycystycznych.

Źródła:

1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2 - powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006

2. Antoni Jodłowski, Dzieje obiektów zabytkowych z wybranych miejscowości północno-wschodniej części woj. lubelskiego, Biała Podlaska 2000

Grafika losowa