(31 VIII 1914 Wypnicha - 11 I 1998 Lublin)
komendant BCh, działacz ludowy i społeczny
Był jedynym synem Władysława i Michaliny z Sykutów, rolników ze wsi Wypnicha (około 20 km od Lubartowa).
Kolejne klasy szkoły powszechnej ukończył w Wypnisze, Rudnie i Michowie. Złożył papiery do Gimnazjum im. Staszica w Lublinie, ale ze względu na trudne warunki materialne rodziców nie rozpoczął tam nauki. W zamian za to został uczniem Szkoły Rolniczej w Zwoleniu (dofinansowywanej przez samorząd powiatowy).
Szkoła ta wpłynęła na jego osobowość i poglądy, uformowała społecznika-ludowca. Został działaczem Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici” i ruchu ludowego, propagatorem spółdzielczości. W 1935 zorganizował spółdzielnię spożywców „Przyszłość” w Wypnisze i został członkiem jej Rady Nadzorczej.
Odbył służbę wojskową w 31 Pułku Ułanów Nadwiślańskich w Równem, w jej trakcie ukończył szkołę podoficerską i zdobył umiejętności łącznościowca. Po przejściu do rezerwy zaczął pracę w Robotniczej Spółdzielni Spożywców w Dęblinie. A od listopada 1938 był słuchaczem Państwowej Szkoły Spółdzielczości Rolniczo-Handlowej w Nałęczowie.
W sierpniu 1939, kiedy odbywał praktyki we Włodzimierzu Wołyńskim, został zmobilizowany. Dostał przydział do Wileńskiej Brygady Kawalerii. Uczestnik bitew: Armii „Prusy” gen. Dąb-Biernackiego, pod Mińskiem Mazowieckim, Iłżą, obrony Wisły przez Armię „Lublin” gen. Piskora, bitwy pod Kijanami i w końcu bitwy pod Kockiem w szeregach Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. 4 października został ranny podczas ostrzału artyleryjskiego, będąc w szpitalu polowym, dostał się do niewoli. Po kilku dniach uciekł i wrócił do Wypnichy, gdzie (bez zezwolenia władz niemieckich) zaczął prowadzić miejscową szkołę.
Już jako księgowy w spółdzielni „Przyszłość” od wiosny 1940 rozpoczął pracę w ludowej konspiracji. Dzięki pracy miał możliwość wyjazdów do Lubartowa, co ułatwiało kontakty z przedwojennymi działaczami. Był organizatorem i komendantem Straży Chłopskiej („Chłostra” przemianowana później na Bataliony Chłopskie) w gminie Rudno, potem komendantem Rejonu III (Rudno – Wielkie - Michów), komendantem Oddziałów Specjalnych BCh w obwodzie 12 (Lubartów). W końcu organizował struktury Ludowej Straży Bezpieczeństwa, w ramach której powstała Straż Samorządowa. Od maja 1944 był zastępcą komendanta obwodu LSB i komendantem SS na obwód Lubartów. Miał na koncie około 50 akcji zbrojnych i sabotażowo-dywersyjnych.
W związku z dekretem o mobilizacji w listopadzie 1944 wstąpił do Wojska Polskiego, ale już po kilku tygodniach został aresztowany i więziony bez sądu. Po półrocznych śledztwie zwolniono go (po interwencji Bieruta), ale wydalono z wojska i pozbawiono stopnia. Pozostał pod nadzorem UB.
Podjął pracę w spółdzielczości – w Zamościu, później w Lublinie. Jednocześnie się dokształcał, w 1947 zaczął naukę w Studium Zagadnień Społecznych i Gospodarczych Wsi na KUL-u. Studiował również ekonomię, ale nie skończył jej, bo wydział zlikwidowano. W latach 1958 - 1960 był wiceprezesem Okręgowej Spółdzielni Pszczelarskiej, pracował w administracji Wojewódzkiej Stacji Epidemiologicznej, następnie w latach 1962 - 1970 jako kierownik zakładu produkcji garmażeryjnej w Zakładzie Miejskiego Handlu Mięsem. Stąd, ze względu na zły stan zdrowia, odszedł na rentę.
Równocześnie z pracą zawodową prowadził działalność polityczną. Był członkiem Zarządu Wojewódzkiego ZMW „Wici” w Lublinie i jednym z organizatorów Koła Akademickiego związku na KUL-u. W PSL w gronie współpracowników od początku działalności Stanisława Mikołajczyka, w 1946 został wybrany do Rady Naczelnej PSL. Po upadku PSL przystąpił do ZSL.
Po wojnie kontynuował też działalność społeczną. Był w zarządzie wojewódzkim Chłopskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, Towarzystwa Burs i Stypendiów Ludowych, Towarzystwa Chórów i Teatrów Ludowych. Przez lata działał w organizacji uniwersytetów ludowych. Po październiku 1956 – w środowisku byłych żołnierzy BCh. Przewodniczył Zespołowi do spraw BCh (wspólny organ WK ZSL i ZO ZBoWiD w Lublinie), później władzom wojewódzkim Komisji Krajowej do spraw BCh. W 1990 współorganizował Stowarzyszenie Byłych Żołnierzy Batalionów Chłopskich w Lublinie, był w radzie programowej ich „Słownika biograficznego”.
W 1956 przywrócono mu stopień wojskowy, w 1973 awansowano na podpułkownika. Został odznaczony m.in. Krzyżem Partyzanckim, Orderem Virtuti Militari IV kl., Złotym Krzyżem Zasługi i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Walecznych, Krzyżem BCH oraz wieloma innymi medalami za zasługi w ruchu spółdzielczym i w ruchu ludowym. Od 1976 należał do Lubartowskiego Towarzystwa Regionalnego, publikował w roczniku „Lubartów i Ziemia Lubartowska”. Wydał też dwie książki wspomnieniowe. W oparciu o jego pracę i działalność powstała praca magisterska (Wydział Politologii UMCS w Lublinie). Na murze szkoły w Wypnisze zawisła poświęcona mu tablica pamiątkowa.
Był żonaty (od 1943) z Heleną Ścibiorską, miał z nią troje dzieci: Jerzego (inżynier), Ryszarda (geodeta) i Marię (statystyk).
Marta Goździk
Publikacje Franciszka Kusyka:
• O Wypnisze, mojej rodzinnej wsi, Lublin 1997
• Z konspiracji w Lubartowskiem. Wspomnienia, Warszawa 1982
• artykuły zamieszczane w roczniku „Lubartów i Ziemia Lubartowska”
Bibliografia:
- Słownik biograficzny żołnierzy Batalionów Chłopskich. IV Okręg Lublin, red. Marian Wojtas, Lublin 1998
- Mieczysław Wieliczko, Franciszek Kusyk (1914-1998) [w:] „Lubartów i Ziemia Lubartowska”. T. 14, Lubartów 2000