Kazimierz Dolny
(jidysz קוזמיר Kuzmir, Kazimierz nad Wisłą) – miasteczko w powiecie puławskim, siedziba władz miejsko-wiejskiej gminy, malowniczo położone na pograniczu Płaskowyżu Nałęczowskiego i Małopolskiego Przełomu Wisły, na prawym brzegu rzeki Wisły, u wylotu potoku Grodarz
Od dawna jest ulubionym miejscem plenerów malarzy oraz najpopularniejszym ośrodkiem turystycznym naszego regionu. Osadnictwo istniało tu już we wczesnym średniowieczu. W XII wieku osada o nazwie Wietrzna Góra usytuowana była na wzgórzu, gdzie stoi dziś kościół oo. reformatów. W 1181 roku otrzymały ją od Kazimierza Sprawiedliwego – wraz z przyległymi do niej wsiami – norbertanki ze Zwierzyńca koło Krakowa. Zapewne one – na cześć księcia – nazwały osadę Kazimierzem. Po raz pierwszy wzmianka o niej pojawia się w dokumencie z 1249 roku. Następnie stała się ona własnością królewską.
Prawa miejskie zostały nadane Kazimierzowi w 1368 roku przez króla Kazimierza Wielkiego, a odebrane w 1869 roku przez władze carskie i ponownie przywrócone w 1927. Prowadził tędy szlak handlowy z Rusi przez Lublin do brodu na Wiśle, dalej do Radomia i na zachód. W końcu XIII wieku do obrony traktu zbudowano na wzgórzu murowaną basztę, a przy niej drewniany zamek. Wpłynęło to na szybki rozwój miasteczka. Wisłą spławiano drewno, smołę i wosk, wino, korzenie. Bogaci mieszczanie budowali kamienice. Powstawały także zajazdy, młyny i browary. W 1561 roku pożar zniszczył miasto, której jednak odbudowało się w szybkim tempie. Kazimierz stał się wówczas jednym z głównych ośrodków handlu zbożem w Polsce. Zbudowano tu kilkadziesiąt murowanych spichlerzy i port u wylotu Morowego Dołu. W tych czasach miasto nazywane było Małym Gdańskiem. W XVII i XVIII wieku najazdy wojsk szwedzkich, kozackich i wojsk Jerzego Rakoczego, a także epidemia cholery spowodowały duże zniszczenia miasta. Od 1795 roku Kazimierz był w zaborze austriackim, od 1809 – w Księstwie Warszawskim, od 1815 – w Królestwie Kongresowym. Rozwój miasta przerwały stoczone tu z wojskami rosyjskimi bitwy podczas powstania listopadowego i styczniowego. W końcu XIX i na początku XX wieku Kazimierz stał się ośrodkiem wypoczynkowym, turystycznym i centrum życia artystycznego. W 1915 roku został częściowo spalony. W czasie okupacji niemieckiej, w latach 1940–1942 istniał tu obóz pracy przymusowej i getto. W lipcu 1944 roku stoczono tu zacięte walki o miasto i okolice.
Kazimierz Dolny jest jedynym miastem w Polsce, w którym zachował się zespół urbanistyczno-krajobrazowy łączący walory artystyczne zabytków architektury z malowniczym położeniem i różnorodnością krajobrazu. Warto również nadmienić, że miasto jest gospodarzem Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych, któremu towarzyszą targi rzemiosła i sztuki ludowej, a także festiwalu filmowego Dwa Brzegi, organizowanego w scenerii małego Rynku i Janowca nad Wisłą.
opracowała Irena Kowalczyk
Warto zobaczyć:
Kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja – zbudowany w latach 1586–1589, 1610–1613, z wykorzystaniem murów starszego kościoła z początku XIV wieku:
organy w modrzewiowej oprawie z 1620 roku (jedne z najstarszych w Polsce)
- renesansowe popiersie Mikołaja Przybyły
stalle (1 połowa XVII wieku)
chrzcielnica (warsztat Santi Gucciego)
ołtarz główny w stylu barokowym
ambona (1615) z rokokowym zwieńczeniem
Dzwonnica barokowa (1783, przebudowana 1883, rekonstruowana w latach 80. XX wieku)
Kościół św. Ducha i św. Anny, dawny szpitalny, renesansowo – manierystyczny (około 1630–1670), obok dawny szpital św. Ducha dla ubogich (1626–1633, restaurowany 1953–1957) z manierystycznym szczytem z 1635 roku
Zespół klasztorny franciszkanów reformatów, otoczony murem z 1 połowy XVIII wieku:
kościół Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, barokowo – klasycystyczny (1589–1591, rozbudowany w XVII i XVIII wieku)
klasztor (1639–1645, rozbudowany w XVII i XVIII wieku, odbudowany w 1828 roku w stylu klasycystycznym
Zamek Kazimierza Wielkiego z kamienia łamanego (1 połowa XIV wieku, wielokrotnie przebudowywany, w ruinie od XVIII wieku)
Wieża obronna (stołp) (2. połowa XIII lub XIV wieku)
Kamienice (przy Rynku) o manierystycznym wystroju (około 1615) należące do braci Przybyłów:
- Pod Świętym Mikołajem (restaurowana po wojnie przez Józefa Gosławskiego)
- Pod Świętym Krzysztofem
Kamienica Gdańska (przy Rynku) z 1795 roku w stylu barokowym
Kamienica Biała (przy ul. Senatorskiej)
Kamienica Celejowska (przy ul. Senatorskiej), przebudowana przed 1630 rokiem przez Bartłomieja Celeja, dziś mieści się w niej oddział Muzeum Nadwiślańskiego
Spichlerz „Pod Żurawiem” (2 połowa XVII wieku), ul. Puławska 100 (hotel TP Edukacja i Wypoczynek sp. z o.o.), Wyremontowany w latach 1988 – 1993 z przeznaczeniem na hotel według projektu Tadeusza Augustynka
Spichlerz „Król Kazimierz” (dawniej Przetwórnia Owoców) z 2 połowy XVII wieku, ul. Puławska 70 (hotel)
Spichlerz Pielaka (XVII wieku), ul. Puławska 66 (w ruinie)
Spichlerz „Pod Wianuszkami” (lat 80. XVII wieku) przy ul. Puławskiej 64 (schronisko młodzieżowe)
Spichlerz Nowakowskiego (2 połowa XVI lub XVII wieku) przy ul. Puławskiej 5
Spichlerz „Bliźniak” (początek XVII wieku) przy ul. Puławskiej 46. Dawniej nad kanałem portowym obok bliźniaczego budynku
Spichlerz Feuersteina (Krzysztofa Przybyły) z XVI w. z późnorenesansowym szczytem, ul. Puławska 40
Spichlerz Ulanowskich (Mikołaja Przybyły) z 1591 roku, ul. Puławska 34 (Muzeum Przyrodnicze)
Spichlerz przy ul. Tyszkiewicza 18 (pod tynkiem zachowała się dekoracja sgraffitowa)
Spichlerz Kobiałki (1636), ul. Krakowska 61 (obecnie hotel PTTK)
Spichlerz przy ul. Krakowskiej 63 z 1 połowy XVII wieku (w ruinie)
Bożnica (2 połowa XVIII wieku, odbudowana w 1953 roku)
Jatki drewniane (początek XIX wieku) na Małym Rynku
Kapliczka z Chrystusem Frasobliwym (1588) przy tzw. Bramie Lubelskiej
Stara Łaźnia (obecnie hotel "Perła Kazimierza") z 1921 roku projektował Jan Witkiewicz Koszczyc
Ruiny willi Szukalskiego (1910), projekt inż. Jana Albrychta
Drewniane domy (XVIII i XIX wiek)