Chełm
(białoruski, ukraiński, rosyjski Холм [Chołm]) – miasto na prawach powiatu, siedziba gminy.
Znajduje się w odległości 50 km od granicy z Białorusią i 29 km od granicy z Ukrainą w pobliżu przejścia granicznego w Dorohusku, 230 km od Warszawy, 71 km od Lublina. Miasto liczy 35,3 km2 powierzchni i 70 tysięcy mieszkańców (2000 rok). Położone na Polesiu Wołyńskim, na skraju Pagórów Chełmskich i Obniżenia Dubienki, nad rzeką Uherką, lewym dopływem Bugu.
Najdawniejsze ślady człowieka na tym terenie sięgają okresu paleolitu (około 30 000 lat temu). W czasach prehistorycznych znajdował się tu gród warowny Lędzian, a w X–XI wieku jeden z Grodów Czerwieńskich. Zapewne w 1001 roku książę kijowski Włodzimierz wzniósł na terenie miasta pierwszą świątynię chrześcijańską. Chełm, którego nazwa pochodzi od kształtu wzgórza dominującego w krajobrazie, zwanego Górką, założył natomiast książę chełmsko-bełski Daniel Romanowicz przed 1223 rokiem. W XIII wieku miasto stało się stolicą Rusi, przeniesioną tu z Halicza, oraz stolicą obrządku wschodniego. Początkowo leżało ono na pograniczu ziem polskich i ruskich, a od 1366 roku znajdowało się w granicach Polski. W 1392 roku Chełm otrzymał prawa miejskie magdeburskie, nadane mu przez Władysława Jagiełłę. Od XV wieku do 1785 roku znajdowała się tu siedziba kasztelanii i starostwa grodowego. Do trzeciego rozbioru Polski miasto było stolicą ziemi chełmskiej. W latach 1941–1944 Niemcy urządzili tu obóz dla jeńców radzieckich, angielskich, belgijskich i włoskich, a 22 lipca 1944 roku został tu ogłoszony Manifest Lipcowy PKWN. Na przestrzeni wieków Chełm był siedzibą biskupów: od XIII do XIV wieku – prawosławnego, od XVII do XIX wieku – unickiego, a od XIV do XIX wieku – rzymskokatolickiego.
W mieście zachowały się świątynie wymienionych obrządków oraz dawna synagoga z XIX wieku.
opracowanie Irena Kowalczyk
Warto zobaczyć:
Górka Chełmska -centralny punkt miasta
Wysoka Górka – pozostałości grodu (X wiek), kryje pozostałości zamku książęcego Daniela Romanowicza (XIII wiek), pozostałości baszty obronnej (XIV wiek). W XIX wieku na szczycie wzniesienia wybudowano cerkiew Św. Cyryla i Metodego, którą zburzono w okresie międzywojennym. Obecnie znajduje się tutaj kopiec z drewnianym krzyżem na szczycie
Bazylika pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny – powstała w latach 1735-1756 według projektu Pawła Fontany czytaj więcej …
Zespół budowli otaczających bazylikę:
barokowa Brama Uściługska - czytaj więcej ...
klasycystyczny Pałac Biskupów Unickich - czytaj więcej ...
Klasztor Bazylianów - czytaj więcej ...
budynek z 1904 roku, z bogatą, o cechach secesji, dekoracją architektoniczną, zbudowany dla Chełmskiego Prawosławnego Bractwa Bogurodzicy, organizacji powstałej pod koniec XIX wieku w celu rusyfikacji ziemi chełmskiej
Dzwonnica powstała przed 1878 rokiem, ma ponad 40 m wysokości i stanowi wspaniały punkt widokowy. W dolnej kondygnacji mauzoleum z ziemią z miejsc męczeństwa Polaków w czasie II wojny światowej
pomnik prymasa Stefana Wyszyńskiego
organistówka wzniesiona w II połowie XVIII wieku jako szpital dla ubogich
w parku przykościelnym usytuowane są stacje drogi krzyżowej
na zboczach Góry stary cmentarz prawosławny i wojenny z I i II wojny światowej
Całość otoczona murem z bramami wjazdowymi.
Zespół klasztorny popijarski (XVIII wiek) z barokowym kościołem Rozesłania Świętych Apostołów (1756-1763)
Barokowy kościół Franciszkanów Reformatów św. Andrzeja Apostoła (1750) i klasztor wzniesiony w latach 1734–1740 - czytaj więcej …
Zespół poseminaryjny złożony z dawnej cerkwi unickiej św. Mikołaja (1711–1730) i budynków dawnego unickiego seminarium duchownego, obecnie siedziba muzeum - czytaj więcej …
Kościół pw. św. Kazimierza, murowany z cegły, wzniesiony w 1856 roku jako prawosławna cerkiew garnizonowa. W okresie międzywojennym czasowo był to rzymskokatolicki kościół garnizonowy, potem budynek służył za magazyn. W 1982 roku został przekazany katolikom i 22 sierpnia 1982 roku poświęcony przez biskupa B. Pylaka
Cerkiew prawosławna św. Jana Teologa (1848–1852) z cennymi ikonami - czytaj więcej ...
Dawne jatki (XIX wiek)
Podziemia kredowe – zabytek górnictwa - czytaj więcej …
Pałac Kretzschmarów - czytaj więcej …
Osiedle Kolejowe „Dyrekcja” z gmachem Dyrekcji, którego twórcą był inż. Henryk Gay, autor między innymi budynku Rady Ministrów w Warszawie. Osiedle zbudowano w okresie międzywojennym w związku z planami przeniesienia Dyrekcji Kolei z Radomia. Osiedle powstało według koncepcji opracowanej przez Spółdzielnię Architektów w Warszawie i projekt był między innymi prezentowany na Międzynarodowym Kongresie Urbanistów w Wiedniu
Synagoga i Cmentarz żydowski założony na przełomie XV/XVI w. Zniszczony przez hitlerowców, odnowiony po 1990 roku - czytaj więcej …
Cmentarz wojenny założony w 1915 roku
Cmentarz parafialny założony w 1790 roku - czytaj więcej …
